اصل ترکیب معنا در اندیشه فارابی

Abstract

اصل ترکیب در معناشناسی، یکی از اصول مهم و مسئله‌آفرین است. مطابق این اصل، معنای عبارت‌های مرکب، براساس معنای اجزا و چگونگی ترکیب آن‌ها به‌دست می‌آید. بنابر ادله پیشینی برای این اصل، هر نظام معناشناختی باید تابع این اصل باشد. اگرچه معمول است پیشینۀ این اصل را به فرگه بازگردانند، جایگاه مهم اندیشمندان مسلمان، فراموش شده است. در این مقاله برآنیم با بررسی چهارچوب مفهومی مناسب برای اصل ترکیب، آن را در آثار فارابی واکاوی کنیم. در میان آثار فارابی اشاراتی ضمنی به ترکیب معنا وجود دارد. براین‌اساس، با تمایز تقریر معرفت‌شناختی و معناشناختی از اصل ترکیب و براساس رویکرد عمل‌گرایانه، سخنان فارابی را بررسی کرده‌ایم. به‌نظر می‌رسد فارابی دستِ‌کم به برخی تقریرهای اصل ترکیب پایبند است.