تاریخ‌نویسی مکی: کنشگری سیاسی، قهرمان‌گرایی و نسبت آن با حرفۀ تاریخ‌نویسی

Abstract

حسین مکی کنشگر فعال سیاسی است که با باور به نظریۀ قهرمان تاریخ نوشته است. پژوهش حاضر نسبت کنشگری سیاسی مکی با حرفۀ تاریخ‌نویسی او را بررسی می‌کند و بر این فرضیه استوار است که باور به قهرمان و تغییر قهرمانان نزد مکی ارتباط نزدیکی با پیشۀ سیاستمداری او دارد و پیشۀ مکی به‌عنوان یک سیاستمدار این رابطه را در تاریخ‌نویسی‌اش پررنگ جلوه می‌دهد. بر بنیاد نظریۀ قهرمان‌گرایی که او بدان باور داشته است، در تاریخ‌نویسی فقط سیاستمداران، به‌ویژه سیاستمداران برجسته در تاریخ حضور دارند و توده‌های مردم و طبقات فرودست که پایه و شالودۀ شکل‌گیری رخدادهای این دوران مانند نهضت ملی‌شدن نفت بودند، غایب هستند. در نتیجه نوشتار مکی از یک‌سو تحت تأثیر این نظریه موجب فرایند حاشیه‌رانی و حذف توده‌های مردم و طبقات فرودست جامعه در تحولات تاریخ معاصر ایران شده است و به تبع آن تاریخ‌نویسی او به شدت سیاست‌محور و فردمحور است و کلیت جامعه و نقش‌آفرینی گروه‌های اجتماعی مغفول مانده است. در برابر فرایند حذف و حاشیه‌رانی، مکی از برجسته‌سازی استفاده می‌کند. او از نقش بی‌بدیل خود و برخی دیگر از قهرمانان مدنظرش در تحولات دهۀ بیست و سی شمسی پرده برمی‌دارد؛ قهرمانانی که به‌دلیل منافع سیاسی و حزبی بعد از مدتی به ضد قهرمان مبدل می‌شوند.