نقد روان‌شناسی قهرمان رمان «العطر الفرنسی» با تکیه بر نظریۀ مکانیسم‌های دفاعی فروید

Abstract

رمان «العطر الفرنسی» اثر امیر تاج السّر(1960م- تاکنون) از نویسندگان سودانی، روایتگر زندگی بخشی از جامعۀ سودان است که در محلّۀ «غائب»، به دور از توجّه و عنایت حکومت، با مشکلات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و روانی دست و پنجه نرم می‌کنند. قهرمان این رمان (علی جرجار) به عنوان نمایندۀ قشر ضعیف جامعۀ سودان، برای فرار از فشارهای روانی و امیال واپس‌زدۀ خویش، از مکانیسم‌های دفاع روانی استفاده می‌کند. مکانیزم‌های دفاعی، فعّالیّت‌هایی روانی هستند که در قبال پدید‌آمدن اضطراب و مفید واقع نشدن فعّالیّت‌های منطقی برای دفع این اضطراب‌ها به وجود می‌آیند. این مقاله بر آن است تا به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از نقد روان‌شناسی، ضمن تعریف و تبیین مکانیسم‌های دفاعی، نشان دهد که قهرمان رمان چرا و چگونه از مکانیسم‌های دفاعی بهره‌برده و کدام مکانیسم، کاربرد بیشتری داشته‌است و علّت بهره‌برداری بیشتر او چیست. نتیجۀ به دست آمده این است که اضطراب و تنش نوروتیک، مهم‌ترین عامل استفادۀ وی از مکانیسم‌های دفاع روانی بوده که با توسّل به آن، سعی کرده از ترس خود بکاهد و خویشتن را در حاشیه امنی نگه دارد و با استفاده از مکانیسم‌های دفاعی گوناگون، به خصوص خیال‌پردازی که نشانۀ شخصیّت‌های ناپخته وبلوغ­نیافته است، سعی بر آن دارد تا ضمن فائق‌آمدن بر مسائل و اضطراب‌های ایجاد شده، پاسخی درخور به نیازهای خود دهد، امّا ارتباطش را با واقعیّت از دست داده، دچار فروپاشی شخصیّت (اسکیزوفرنی پارانوئیدی) شده و به جنون کشیده‌ می‌شود.