تحلیل کهن‎الگوی «نقاب» و «سایه» در شعر نازک‌الملائکه

Abstract

نقد کهن‌الگو یا همان نقد اسطوره‌ای به بررسی ناخودآگاه جمعی، یعنی ضمیر و ذهن ناخودآگاه بشر می‌پردازد. این نقد با بهره‌گیری ازنظریه یونگ، برای روان شخصیتی انسان پنج الگوی اصلی به نام‌های سایه، نقاب، آنیما، آنیموس و خود تعریف کرده است که نقاب و سایه در تکامل شخصیت هر فرد، نقش اساسی دارد. این کهن‌الگوها وجه مشترک همه‌ی انسان‌ها، به‌ویژه شاعران، به‌شمار می‌آید و در شعر، نمودی عینی‌تر دارد. باتوجه به سازگاری کهن‌الگوهای نقاب و سایه در اشعار نازک‌الملائکه، این جستار می‌کوشد تا آن را در اشعار وی به روش تحلیل توصیفی اجرا و نقاب‌ها، سایه‌ها و روش به‌کارگیری آنها را درشعر وی روشن نماید. برایند پژوهش نشان می‌دهد ایشان از رفتارهایی چون شر، بدی، گناه، طمع و دزدی به‌عنوان سایه و از خصلت‌هایی مانند خوبی، زهد، ایمان، رحمت و مهربانی، نقابی بر شخصیت انسان برای حضور در اجتماع برمی‌گزیند و از نقاب‌هایی بهره می‌جوید که در ادبیات باتوجه به دیدگاه یونگ قابل انطباق‌اند. و از شخصیت‌های اسطوره‌ای و اجتماعی مانند تاییس و برده، نقاب می‌سازد و دیدگاه‌هایش را از پس شخصیت نقابین بیان می‌کند و با به‌کارگیری ضمیر متکلم با شخصیت نقابین یکی می‌شود؛ ولی سرانجام از آن فاصله می‌گیرد و من خود را نمایان می‌سازد.