مطالعه ریشه‌های فرهنگی و روان‌شناختی آیین زار

Abstract

بیماری­های روانی در روزگاران گذشته معلول قدرت­‌های مافوق طبیعی شناخته می‌شدند و بیماری را نتیجه­ تسخیر ارواح خبیث می­‌دانستند. شخص در اثر تسخیر ممکن است از بیماری با علائم جسمی و روحی رنج ببرد. رام کردن این ارواح که در سواحل جنوبی ایران به باد یا هوا معروف­‌اند با برگزاری مراسمی تحت عنوان زار امکان­‌پذیر است. زار در زمره­ اعتقادات معنوی این منطقه قرار دارد. مطالعه­ این آیین شفابخش به درک آداب و اعتقادات مردم حاشیه­ خلیج‌فارس کمک می­‌کند و جنبه­ آیینی این موضوع بسیار بااهمیت است. زار که از قبایل ابتدایی شرق آفریقا باقی مانده است در اصل ریشه در شمنیسم دارد. شمنیسم عمدتاً پدیده‌­ای دینی و مربوط به سیبری و آسیای مرکزی است. شمن با فرو رفتن به خلسه، برای درمان بیماری­‌ها، با ارواح یاریگر و نیروهای آسمانی ارتباط برقرار می­‌کند و از آنها استمداد می­‌طلبد. از دیدگاه روان‌شناسی، برخی از علائم بادزدگی نشانه‏ای از جنون یا طبیعت هیستریک تعریف شده است و این علائم احتمالا از اختلال‌‏ها و واکنش‌‏های روانی فرد در برابر فشارها و تنش‌‏های ناشی از وضعیت اجتماعی او ناشی می‌‏شود. آیین زار به عنوان جایگزینی برای توضیحات پزشکی متعارف، نوعی تفسیر از بیماری در اختیار می­‌گذارد که علم توان معالجه آن را ندارد. مقاله­ حاضر در پی پاسخ به سرچشمه‌­ها­ی تاریخی و روانی آیین زار با استفاده از اسناد موجود، مشاهده و مصاحبه با درمانگران، بیماران و برخی از افراد جامعه­ محلی سواحل جنوبی ایران است.