تقریرهای سینوی برهان صدّیقین

Abstract

برهان یا طریق صدّیقین، روش حکمای الهی برای اثبات وجود واجب متعال است که در آن وجود محض یا موجود مطلق ملاحظه می‎شود، نه فعل الهی و احوال آن همچون امکان، حدوث و حرکت. صدّیق بر وزن فِعّیل بوده، و برای مبالغه در صدق به کار می‎رود، و مراد حکما از آن، کسی است که برای اثبات وجود واجب متعال صرفا موجود یا وجود را ملاحظه می‎کند، و به فعل الهی و احوال آن نظر ندارد. فارابی اوّلین حکیمی است که در کتاب «فصوص الحکم» به این روش اشاره، و آن را از کریمه: ]أَوَ لَمْ یَکْفِ بِرَبِّکَ أَنَّهُ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ شَهیدٌ[ اقتباس کرده است. ابن سینا به طور گسترده در آثار خود این برهان را تقریر کرده، و اوّلین بار آن را به «صدّیقین» نسبت داده است. در گذر ایّام، بسیاری از بزرگان حکمت، کلام و عرفان از تقریر ابن سینا متأثّر بوده، و در آثار خود یا عین این تقریر را بازگو کرده، یا با الهام از مبانی اندیشه‎ی وی، تقریر جدیدی را ابداع نموده‎اند‎. این تقریرات را می‎توان در سه گروه دسته بندی کرد: تقریر برهان بر مبنای بطلان دور و تسلسل؛ تقریر برهان بر مبنای بطلان دور و تقریر برهان بی نیاز از بطلان دور و تسلسل.