شریعت و مصلحت

Abstract

بررسی نسبت میان شریعت و مصلحت، از نظر ماهیّت، مسأله‏ای کلامی است؛ اگرچه پیش‏تر در آثار اصولی و فقهی مطرح شده است. تبعیت احکام شرعی از مصالح و مفاسد واقعی، دیدگاه مشهور متکلّمان و اصولیان عدلیّه است؛ اگرچه برخی از آنان دیدگاه‏های دیگری نیز در این‏باره مطرح کرده‏اند. اشاعره در بحث‏های کلامی خود، معلّل بودن افعال و احکام الهی به مصالح و مفاسد را انکار کرده‏اند؛ ولی در مباحث اصولی و فقهی خود آن‏را پذیرفته‏اند، تا مبنایی برای قیاس و مصالح مرسله باشد. تبعیت احکام شرعی از مصالح و مفاسد واقعی بر سه اصل عقلیِ (کلامی- فلسفیِ) حسن و قبح ذاتی و عقلی، هدف‏مندی افعال الهی و امتناع ترجیح بلامرجح استوار است. از آنجا که اصول یاد شده مبرهن و خدشه‏ناپذیر است، اصل مزبور نیز مبرهن و خدشه‏ناپذیر خواهد بود و استدلال‏هایی که منکران مطرح کرده‏اند، مغالطه‏آمیز است. علاوه بر دلایل عقلی، آیات قرآن و روایات نیز بر تبعیت احکام شرعی از مصالح و مفاسد واقعی دلالتِ آشکار دارند. در این‏باره میان احکام تکلیفی و وضعی، و احکام ظاهری و واقعی تفاوتی وجود ندارد، زیرا همه آنان ناظر به مصالح و مفاسد دنیوی و اخروی بشر می‏باشند.