تحلیل نگاره «ازدواج همای و همایون»

Abstract

نگاره‌ی «ازدواج همای و همایون » صفحه‌ای از نسخه‌ی خطی «همای و همایون» اثر خواجوی کرمانی است که در موزه‌ی بریتانیا نگهداری می‌شود. این مثنوی عاشقانه که سرودن آن در سال ۷۳۳ ه.ق به پایان رسیده است، داستان عشق همای، شاهزاده‌ی سرزمین شام به همایون، دختر فغفور چین، است. همای در راه رسیدن به معشوق با دشواری‌ها و موانع بسیاری روبرو می‌شود، سرانجام طی مراسمی در چین رسماً با همایون ازدواج می‌کند. سپس هر دو به شام بازمی‌گردند و حکومتی عدل پرور را پایه‌ریزی می‌کنند. هر چند این داستان حول محور عشق دلداده‌ها می‌چرخد، مضامین آن عاشقانه‌ی صرف نیست و اشارات عرفانی بسیاری در آن نهفته است. نسخه مزبور در زمان سلطان احمد جلایر و در شهر بغداد به سال ۷۹۸ ه.ق. اجرا شد این اثر ارزشمند به خط نستعلیق میرعلی تبریزی و حاوی نه تصویر است (پاکباز، ۱۳۸۰: ۶۶) که غالب نگاره‌های آن به دست جنید بغدادی نقش شده است. ابعاد نگاره‌ی ازدواج همای و همایون» ۱۷۵۸۲۴ سانتی‌متر است و از قرار معلوم، نخستین نگاره‌ی امضا دار تاریخ‌نگاری گری ایران است. امضای نقاش با عنوان «عمل جنید نقاش السلطانی» به رنگ قرمز بر روی سطحی شجره مانند و پوشیده از تزیینات گچ‌بری است که در سمت چپ و بالای تصویر دیده می‌شود. اولک گرابر در توصیف این نگاره، آن را «ترکیبی هوش‌ربا عنوان می‌کند که انواع رنگ سرخ بر آن مسلط است و نمایانگر صحنه‌هایی از عروسی، از زفاف گرفته تا رقص، به تصویر درآمده یا به شکلی نمادین نشان داده شده است » (گرابر، ۱۳۸۳: ۵۷). همای، شاهزاده بلند بالا، با جامه‌ای سبز رنگ در حال ترک حجره‌ی همایون است و با بارش سکه‌های طلا (نگار) خوشامدگویی می‌شود. سه خدمتکار که عمامه‌های سفید بر سر دارند در مقابل او سجده کرده‌اند. یکی از آن‌ها در حال بوسیدن پای همای است که پیکره‌اش به صورت نیمرخ و چهره‌اش سه رخ نشان داده‌شده است.