جایگاه تجربه و آزمون در منظومۀ کیمیایی حسن بن زاهد کرمانی

Abstract

حسن بن زاهد کرمانی کیمیاگر ایرانی سدۀ هشتم هجری است. او در جهان‌بینی کیمیایی خود، کیمیا را علم الهی و علم برتر معرفی کرده و آن را به عرفان و سلوک پیوند زده است؛ در عین حال اتکای مفاهیم و اصول کیمیایی بر تجربه و آزمون در کیمیای او قابل پیگیری است. ما در این مقاله، جایگاه «تجربه» و «آزمون تجربی» را در منظومۀ کیمیایی وی بررسی می‌کنیم. بدین منظور ابتدا دو مفهوم «کیمیای جوّانی» و «کیمیای برّانی» که می‌توان آنها را به‌ترتیب شامل نظریه و بخش تجربی دانست، تشریح می‌کنیم و رابطۀ میان آن دو را نزد حسن بن زاهد بررسی می‌کنیم. سپس با ذکر مثال‌هایی از متون کیمیایی او رابطۀ میان نظریه و آزمون تجربی را در کیمیای وی ارزیابی می‌کنیم. چنان که در این مقاله نشان خواهیم داد، نظریۀ کیمیا مشرف و مقدم بر تجربه و آزمون است.