در باب انتساب و عنوان رساله‌ای عربی در بارۀ عطرها از سدۀ چهارم هجری

Abstract

در سده‌های نخستین دورۀ اسلامی آثاری شایان توجه در بارۀ عطرها نوشته شده‌اند. از این میان شباهت‌های ساختاری و محتوایی <em>کتاب الطیب</em> منسوب به محمد بن الحسن بن ابراهیم الخازن، <em>مختصر فی الطیب</em> منسوب به سهلان بن کیسان و <em>رساله فی اصول الطیب و مرکبات العطریه</em> منسوب به احمد بن محمد بن مندویه چندان است که می‌توان آنها را سه روایت از اثری واحد به شمار آورد. پزشکانی که رساله‌ای در عطرشناسی نوشته‌اند عموماً به خواص دارویی و طبیعت آنها نیز توجه داشته‌اند اما نویسندۀ این رساله کمترین توجهی به این گونه مباحث نداشته‌است. این نکته را می‌توان نشانۀ پزشک نبودن نویسنده دانست، حال آنکه ابن مندویه و ابن کیسان هر دو پزشک بوده‌اند و از سویی اشارۀ نویسنده به نوشتن کتاب برای به‌کارگیری در خزاین ملوک یادآور لقب خازن است که در پی نام محمد بن الحسن آمده است. همچنین مقایسۀ ضبط‌های مشترک دستنویس‌های سه روایت نشان می‌دهد که این دستنویس‌ها اصل مشترکی دارند؛ شواهد نسخه‌شناختی نشان از آن دارد که همگی آنها مستقیم یا با واسطه به دست‌نویسی به خط خود خازن نسب می‌برند و اگر چنین باشد انتساب آن به دو تن دیگر را باید تصرف کاتبان به شمار آورد.