تعیین و مقایسه کیفیت علوفه پنج گونه مرتعی در مراحل مختلف رشد فنولوژیکی

Abstract

برای برآورد ظرفیت چرا جهت مدیریت اصولی و جامع نگر مرتع، آگاهی از کیفیت علوفه گیاهان مرتعی ضروری است. مهمترین عامل موثر بر کیفیت علوفه گیاهان، مرحله رویشی است که با شناخت آن می‌توان زمان مناسب چرای دام در مرتع را تعیین کرد.در این پژوهش، از پنج گونه مهم مرتعی، شامل سه گونه گرامینه(Grass)، و دو پهن برگ علفی(Forb) به نامهای علف گندمی Agropyron tauri، علف باغDactylis glomerata، علف پشمکی Bromus tomentellus، کما Ferula ovina و شبدرکCoronilla varia در سه مرحله فنولوژیکی رشد رویشی، گلدهی و بذردهی نمونه‌برداری به عمل آمد. نمونه‌ها از مراتع ییلاقی ارتفاعات البرز مرکزی (وردآورد و دیزین) برداشت گردید. نمونه‌ها پس از خشک و آسیاب شدن در آزمایشگاه با روشهای استاندار مورد تجزیه قرار گرفتند و شاخصهای مهم کیفی از قبیل درصد ماده خشک، دیواره سلولی، دیواره سلولی عاری از همی سلولز، پروتئین خام، انرژی متابولیسمی، درصد ماده خشک قابل هضم، درصد ماده خشک مصرفی، کربوهیدارتهای محلول در آب، و ارزش غذایی نسبی برای گونه‌های مختلف تعیین گردید. بجز برای درصد ماده خشک، در مورد سایر شاخصهای کیفیت علوفه بین گونه‌های مختلف و نیز مراحل سه گانه رشد (فنولوژیکی) تفاوت معنی‌داری از نظر آماری وجود داشت (P<0.01). ضمناً اثر متقابل گونه گیاهی و مرحله رشد نیز بر روی اکثر این شاخص‌ها به لحاظ آماری معنی‌دار بود. تقریباً در همه گونه‌ها با پیشرفت مرحله رشد، از میزان پروتئین خام، انرژی متابولیسمی و درصد ماده خشک قابل هضم، کاسته و بر میزان فیبر گیاه افزوده شد. در مجموع گونه شبدرک، بر اساس شاخصهای اندازه‌گیری شده بالاترین کیفیت علوفه رادارا بود(9/257=RFV) و گونه علف گندمی از نظر ارزش غذایی در پایین‌ترین حد قرار داشت (1/92=RFV). پس از شبدرک، گونه‌های کما، علف باغ و علف پشمکی به ترتیب واجد بیشترین کیفیت علوفه بودند. رشد رویشی (مرحله اول فنولوژیکی) نیز به لحاظ شاخصهای کیفیت علوفه، (به جز کربوهیدارتهای محلول در آب) از دو مرحله دیگر بالاتر بود با توجه به اختلاف انرژی غذایی نسبتاً کم بین مراحل اول و دوم فنولوژی و نیز تولید بالاتر و آمادگی بیشتر مرتع، مرحله دوم رویشی (گلدهی) به عنوان مناسب‌ترین زمان چرای دام (در قالب سیستمهای چرایی) معین گردید.