بحران تأمین آب در حوضة آبریز زاینده‌رود؛ مسائل سیاسی و اجتماعی و راهکارهایی برای مدیریت آن (مطالعة موردی: اعتراضات سال‌های 1389 تا 1392)

Abstract

خشک‌سالی و کمبود آب واقعیت عینی در کشور ماست که با رشد جمعیت و به‌دنبال آن، ضرورت تأمین نیاز جمعیتی، افزایش زمین‌های زیر کشت و گسترش صنایع، روزبه‌روز بر اهمیت و ماهیت مسئله‌ساز آن افزوده شده است. متأسفانه حوضة آبریز زاینده‌رود استان اصفهان، با قرارگرفتن در خط خشک‌سالی چندین ساله، با بحران تأمین آب در مقاطع بلندمدت مواجه شده است. بحران آب در این حوضه علاوه‌بر بحران طبیعی تأمین آب برای مصارف شرب، کشاورزی و صنعتی و تأمین آب شرب بخشی از استان یزد، تبعات سیاسی و اجتماعی مهمی نیز در این منطقه داشته است. رویدادهای تلخی که اوج آن اسفندماه 1391 بود، لزوم توجه علمی و عملی بیشتر بر حل معضل آب در کلان کشور را به‌طور عام و در این منطقه، که اهمیت زیادی در ابعاد مختلف دارد، به‌طور خاص دو چندان می‌کند. در این مقاله، به‌ روش میدانی با بررسی جوانب این بحران و عوامل طبیعی و انسانی در وقوع و شدت ‌یافتن آن، راهکارهایی برای مدیریت بهینة بحران‌های احتمالی مشابه در آینده بیان شده است. یافته‌ها و نتایج این بررسی نشان می‌دهد کمبود آب یا کاهش دسترسی به منابع آب شیرین موجب احتمال بروز تنش و ناآرامی در حوزه‌های بحران‌خیز می‌شود؛ به‌طوری‌که اعتراض‌های سال‌های 1389 تا 1392 در بخش‌هایی از اصفهان در پی بحران تأمین آب در حوضة آبریز زاینده‌رود رخ داده است. از جمله راهکارهای موجود برای حل تأمین آب در حوضة آبریز زاینده‌رود و کاهش آسیب‌های اجتماعی در این زمینه می‌توان به تهیة طرح آمایش سرزمین به‌صورت صحیح و علمی، مدیریت واحد حوضة رودخانة زاینده‌رود، تشکیل شورای برنامه‌ریزی و مدیریت آب بین استان زیر نظر وزارت کشور و وزارت نیرو و با شرکت تمام مصرف‌کنندگان آب مانند کشاورزان، شهروندان، صاحبان صنایع و سازمان‌های مربوط به آن‌ها، ورود جدی مدیریت وزارت جهاد کشاورزی در اصلاح روش‌های سنتی آبیاری و پیشنهاد کشت محصولات جدید، تغییر راهبرد مدیریت فضای سبز شهری، جلوگیری از بارگزارهای جدید بر زاینده‌رود، تداوم طرح‌های انتقال بین حوضه‌ای، به‌ویژه انجام‌دادن و اتمام پروژة انتقال آب بهشت‌آباد و استفاده از فناوری‌های جدید در شیرین‌کردن آب و انتقال آن از خلیج‌فارس به فلات مرکزی و از دریای خزر به مناطقی مانند سمنان و شمال استان اصفهان اشاره کرد.