دعا: یک کنش اجتماعی دینی – مؤثر، مستمر، فراگیر(تحلیل ادبیات دعا پژوهی)

Abstract

از منظر جامعه­شناسی دین (نگاه اجتماعی به دین) و جامعه­شناسی دینی (نگاه دینی به جامعه) دعاخوانی و دعا کردن یک کنش اجتماعی دینی است، کنشی است مؤثر (به لحاظ اعتقاد و باور دعاکنندگان مبنی بر اثرات مثبت آن بر فرد و زندگی­اش )، مستمر (به لحاظ شایع بودن و جاری شدن آن در تمام ساعات و آنات زندگی روزمرۀ فردی و اجتماعی) و فراگیر (به جهت سریان دعا به تمامی رخ دادهای زندگی روزمره). <br />در این میان، دعای دینی از جایگاه خاصی برخوردار است، بیشتر به این دلیل که محوری برای پیوند ابعاد مختلف دین­داری اجتماعی را بر عهده دارد. به عبارتی، کنش اجتماعی دعاخوانی هم در خدمت تقویت باورهای دینی است، هم با شعایر اجتماعی خاصی همراه است، هم به عنوان نوعی تجربۀ دین­داری نو شونده و روزمره با تقویت اخلاق دینی مرتبط است و هم اینکه سرشار از معارف و آگاهی­های عقیدتی و معنوی است. اینها را می­توان جزو شئونات کنشی دعای دینی دانست. از این لحاظ، این سؤال­ها پیش کشیده می­شود: «فلسفۀ دعا چیست؟»؛ «دعای دینی معاصر حاوی چه ایده­ها و مضامین کلیدی است؟»؛ در نهایت، در«دعای اسلامی و شیعی موجود چه رگه­های گفتمانی می­توان یافت؟» <br />ما در این مقاله با این هدف و با استفاده از روش تحلیل ثانویه و تحلیل محتوا به سراغ ادبیات دعاپژوهی موجود (لاتین و فارسی) رفته­ایم. برخی از یافته­های اصلی ما نشان می­دهد که از حیث محتوایی و شئونات ممیزۀ دعای دینی سه گونه دعا متصور است: <br />الف) دعای ابراهیمی (که وجه بارز آن تجلی تعبد و تدین است)؛ <br />ب) دعای اسلامی (که شأن ممیزه آن ایجاد ارتباط با خداوند است)؛ <br />پ) دعای شیعی و سرآمد آن"دعای اسلامی ابراهیمی"( که خصیصۀ ممتاز آن تجلی نیاز و عشق، احساس عارفانه، خود آگاهی اجتماعی و ابراز ایدئولوژی است ).