تأثیر حافظ بر ذهن و زبان شفیعی‌کدکنی

Abstract

سنّت، اساس بنای استوار شعر است و هر شاعری متأثر از سنّت ادبی و اشعار پیشینیان است. این تأثیرپذیری در شعر برخی شاعران کم و در شعر برخی، پُر رنگ است. شفیعی از شاعرانی است که سنّت و اشعار پیشینیان و جلوه‌های آن در شعر او پر‌رنگ‌تر از اغلب شاعران معاصر است. او به سبب دلبستگی به میراث کهن ادب فارسی، از شاعران پیشین متأثر شده‌است. در این میان، حافظ نقشی برجسته در ذهن و زبان شفیعی‌کدکنی دارد. شفیعی، شیفتة‌ حافظ است و این علاقه سبب شده تا حافظ در شعر او تأثیر بسزایی داشته‌باشد. این تأثیر، گاه در قالب تضمین ابیات، مصراع‌ها و نیم مصراع‌ها، وگاه در قالب تکرار واژگان شعری دیده می‌شود. در کنار این، تفکّر غالب شعر حافظ که ریاستیزی و انتقاد از شخصیّت‌های دینی و حکومتی ریاکار است، در شعر او دیده می‌شود و شفیعی برخی از واژگان مرتبط با این تفکّر از جمله: رند، محتسب، شحنه، عسس و... را از حافظ گرفته و با انطباق آن با تفکّر سیاسی‌ ـ‌ اجتماعی خود و چون حافظ در قالب شخصیّت‌هایی مثبت و منفی، بکار می‌گیرد. برخی از ابیات و مصراع‌های حافظ نیز منبعِ الهامی برای سرودن شعر و پرداخت مضمونی در شعر شفیعی می‌شود. علاوه بر این در بُعد تصویرسازی نیز نشان تأثیرپذیری از حافظ، دیده‌می‌شود. مطالعه و تطبیق زبان شعری، موضوعات و تصاویر شعری دو شاعر، این تأثیرپذیری را آشکار می‌سازد و مقالة حاضر با ذکر نمونه‌ها و به شیوه تحلیلی ـ توصیفی، این تأثیر را مورد بررسی قرار داده‌است. بررسی شعر شفیعی‌کدکنی از این لحاظ، ما را به این نتیجه می‌رساند که حافظ یکی از شاعران بسیار اثرگذار سنّتی بر ذهن و زبان شفیعی‌کدکنی است.