علم معانی در گذر از سبک‌های شعر فارسی

Abstract

علم معانی یکی از شاخه‌های اصلی علوم بلاغی است که می‌کوشد با معرفی ظرفیت‌های زبانی، پیوندی ماندگار بین آثار ادبی و مخاطبان آن برقرار کند. از این رو بررسی چگونگی پیوند آثار ادبی و خالقان آن با ذوق مخاطبان دوره‌های گوناگون، موضوع اصلی این علم است. از آن‌جایی که شیوه‌های شعری و ذوق مخاطبان، دگرگونی‌های بسیار می‌پذیرد، بایسته است مباحث علم معانی نیز متحول شود. این مقاله کوشیده است در قالب نمونه‌های شعری از سبک‌های مختلف در شیوه‌ای توصیفی، تحلیلی و تطبیقی، فراز و فرودهای علم معانی را در گذر از سبک‌های شعری مورد بررسی قرار دهد و به این پرسش پاسخ دهد که آیا علم معانی پا به پای تحولات شعری و دگرگونی‌ ذائقه مخاطبان شعر فارسی متحول شده است؟ پژوهش حاضر نشان می‌دهد که علی‌رغم دگرگونی‌های بسیار در زمینه‌های وزن، معنا، زبان، سبک و مخاطب شعر فارسی، تحولات چندانی در علم معانی به وجود نیامده است. از این رو از میزان کارآمدی این علم در نقد بلاغی شعر فارسی کاسته شده است. بدیهی است ارائه نمونه‌های عملی از بررسی جنبه‌های بلاغی اشعار سبک‌های مختلف می‌تواند نقاط قوت و ضعف علم معانی را آشکار سازد و زمینه را برای تحول و کارآمدی این دانش فراهم آورد.