ساختارهای مقامه و یک مقامه کامل در بوستان

Abstract

عربی‌دانی و عربی‌خوانی سعدی به وجوه گوناگون بر آثار او تاثیر نهاده است. یکی از اثرپذیری‌ها گویا اثر پذیری او از مقامه‌ها است. این تاثیرگذاری تنها در گلستان که نمودهای مقامه‌گون دارد و بسیاری از فضلا راجع به ساختار مقامه‌گون آن اشاراتی ‌کرده‌اند، منحصر نیست. بوستان نیز با اینکه ساختارش نظم صرف است، در مواردی متعدد نمودهای مقامه‌گون دارد. حکایات با مضمون تکدی‌گری، مسافرت، مهمانی، شعردانی، نصیحت‌گری و مواردی دیگر در بوستان، همگی مضامین پر تکرار مقامات است. سعدی نیز به عنوان نویسنده حکایات گاه نقش مولف (بدیع‌الزمان یا حریری) را بازی می‌کند، گاه نقش راوی (عیسی‌بن‌هشام یا حارث‌بن-همام) و گاه نقش قهرمان (ابوالفتح اسکندری یا ابوزید‌سروجی). نمونه‌هایی از هرکدام از شاخصه‌های بالا با شواهدی تطبیقی در بوستان و نمونه‌های همسان آن درمقامات بدیعی، حریری و حمیدی خواهد آمد. نهایتاً یک مقامة مستقل در بوستان معرفی و شاخصه‌هایِ مقامه‌ای آن با ارائه و تطابق با شاخصه‌های مقامات مشهور تشریح خواهد‌شد. بدین صورت مشخص خواهد‌شد، بوستان تا چه حد ساختار مقامه‌ای دارد. حتی مشخص می‌شود، بعضی از سفرهای او که برخی در پی مستند‌سازی آن هستند، سفرهای خیالی از قبیل سفرهای قهرمانان و نویسندگان مقامه‌هاست.