واکاوی شخصیّت «نی» و «حی»در منظومۀ نی نامۀ مولانا و داستان حی بن یقظان ابن طفیل

Abstract

عرفا و فلاسفۀ اسلامی در بیان افکار و اندیشه‌های خود همواره از رمز و نماد بهره می‌گرفتند؛ به‌گونه‌ای که در آثار شیخ اشراق سهرودی عارف و فیلسوف ایرانی رمز و نمادگرایی عرصۀ گسترده‌ای را اشغال کرده است. در این‌که رمز خاص زبان عرفا است شکی نیست. این امر در برگزیدن سبک تمثیلی مثنوی معنوی مشهود است و در آثار عرفایی چون سنایی و عطار نیشابوری دیده می‌شود؛ اما رمزگرایی در میان فلاسفه کم‌تر استفاده شده است. در این میان داستان «حی بن یقظان» به عنوان یکی از معدود داستان-های رمزی- فلسفی، مورد توجه فلاسفه‌ای چون ابن‌طفیل، شیخ اشراق و ابن‌سینا و پیش از این‌ها افلاطون قرار گرفته است. ابن‌طفیل و مولانا با به نمایش گذاشتن شخصیت‌های «نی» و «حی» ذات جستجوگر انسانِ در پی حقیقت گمشده را به تصویر کشیده‌اند. بدین‌سان مولانا و در مقابل، ابن‌طفیل دو شخصیت جداگانه یکی در حوزۀ عرفان و دیگری در حوزۀ فلسفه و اندیشه پدید آورده‌اند. نوشتار حاضر می‌کوشد تا در چشم اندازی تطبیقی و با روش توصیفی- تحلیلی، همگونی‌ها و ناهمگونی‌ها و ابعاد و وجوه این دو شخصیت را بر پایۀ مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی بررسی کند تا هم‌اندیشی‌های فلاسفه و عرفا و میزان قرابت و نزدیکی آن دو را نشان دهد.