روش‌شناسی و تحلیل و نقد دیدگاه فریتس مایر دربارة عوامل تعدد فرق تصوف

Abstract

در علم عرفان و تصوف با توجه به طرح موضوعاتی مانند عشق، سکر، فنا و وحدت وجود، مشرب­های متفاوتی شکل گرفته­اند. تفاوت آرای این مشرب­های گوناگون از حالاتی مثل «سکر و صحو»، «مشی زاهدانه، عابدانه و عاشقانه» و یا از «اندیشة مشایخ عرفانی» آنان سرچشمه گرفته­است که سبب تقسیم­بندی­ها و ایجاد سلسله­هایی در تصوف شده که بعداً آنها را در قالب کلی­تر «مکتب» نامیدند. <em>فریتس مایر</em> دانشمند، پژوهشگر و مستشرق سوئیسی است که در حوزة تصوف و عرفان اسلامی آثار ارزشمندی دارد، روش پژوهشی وی که تاریخی و تحلیل محتوا مبتنی بر اسناد معتبر است، عوامل مؤثر بر تعدد فرق تصوف را در مجموع «ویژگی و حالات مخصوص هر شیخ و صوفیان»، «نامگذاری­های کلی برای اهل تصوف» و «موقعیت جغرافیایی» برشمرده، اما گسست در شیخ التعلیم و تبدیل آن به شیخ التربیت و پیوستگی این روند را علت اصلی تنوع مکاتب در تصوف می­داند. با توجه به علل مذکور در تعدد فرق از نظر مایر، <strong>تحولات فردی و اجتماعی در هر دورة زمانی </strong>و<strong> مذهب متصوفه که در پی آن اختلافات کلامی و اخلاقی</strong> هم مطرح است، عواملی هستند که می­توان آنها را نیز مبنای تعدد فرق دانست که در تقسیمات وی نیامده­است. این مقاله آرای این اندیشمند محقق را دربارة تعدد فرق یا عوامل وحدت­بخش مشارب تحلیل و بررسی می­کند.