ادبیات و نظریة نظام چندگانه: نقش اجتماعی نوشتار

Abstract

ادبیات، ارتباط خود با جامعه را گاه به صورت آشکار و گاه به صورت پنهان بیان می‏کند. حتی زمانی که نویسنده نیت پرداختن به مسائل اجتماعی را ندارد، متن، به سبب شبکة پیچیدة دلالت‏هایش با حیات اجتماعی ارتباط می‏یابد. از نظر فرمالیست‏های روس شکل یک متن ادبی، گویاترین بیان تعامل متن و جامعه است و حتی زمانی که محتوای اثر رابطه‏اش را با جامعه پنهان می‏کند، شکل ادبی نمایانگر این رابطه است. ساخت‏گرایان فرانسوی با تعمیق آرای فرمالیست‏ها، تحلیل "نوشتار" یا همان شیوة بیان خاص نویسنده را بهترین بازنمایی تعامل اثر ادبی و جامعه به شمار آوردند. بر این اساس، بررسی "نوشتار"، بهترین شیوة فهم رابطة میان ادبیات و جامعه است. در عین حال، بدیهی است که این بررسی به یک چارچوب نظری نیازمند است که تبیین رابطة دوسویة کارکردهای ادبی و اجتماعی را از جمله وظایف خود به شمار آورد؛ بنابراین استناد به "نظریة نظام چندگانة" ایتامار اون زهر در تحقیق حاضر در این راستا توجیه‏پذیر است. باید دانست که این نظریه، نوعی رویکرد "عام" به مهم‏ترین عرصه‏هایی است که حیات فرهنگی جوامع را شکل می‏دهند، از این‏رو تعامل ادبیات و جامعه را صرفاً در کلیات آن مطرح می‏کند و ردیابی این تعامل در "نوشتار ادبی" وظیفه‏ای است که انجام آن را مقالة حاضر به عهده گرفته است