لێکه‌وته‌ی تاراوگه‌ له ئه‌ده‌بی کوردیدا به‌نموونه‌ی تێکستی مه‌ولانا خالید، نالی، حاجی قادر، پیره‌مێرد، زێوه‌ر

Abstract

مه‌به‌ست له چه‌مکی‌ لێکه‌وته‌، ئه‌وه‌یه‌ که‌وا دوای مانه‌وه‌ و نیشته‌جێ­بوونی شاعیران و ڕۆشنبیران له‌سه‌رزه‌مینی تاراوگه‌، درک کردنێکی قووڵی غه‌ریبی و بێ ئۆقره‌یی له‌ شیعر یا خود نووسینه‌کانیاندا هه‌ستی پێده‌کرێت، جا ئه‌م غه‌ریبی و بێ ئۆقره‌ییه‌ له‌ چوارچێوه‌ی تێفکرین و دونیابینییه‌کدا له‌ نێو تێکست شوێنی بۆ کراوه‌ته‌وه‌. بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ ئه‌م باسه‌ لەسەر دوو دونیابینیى جیاوازی منەوەرانی کوردى تاراوگە دەوەستێت، هەر یەکێک لەم شێوازانە دونیابینیی و شێوازی سەر هەڵگرتنەکەیان جیاوازە، سەردەم و شوێنکاتی هەر یەکێک لەم تاراوگەبووانه‌ جیاوازە، بۆیە دەبینین لێکەوتەی تاراوگە کاریگەری جیاوازی لەسەر منەوەرانی تاراوگە هەیە. قۆناغی یەکەمی تاراوگەبوون لە مەولانا خالیدی نەقشبەندیی و نالى شاعیره‌وه‌ دەست پێدەکات، ئێمە ناومانناوە "تاراوگە له‌ ڕه‌هه‌ندی دیندارییه‌وه‌"، دونیابینیى ئەم قۆناغەی تاراوگە، لە قۆناغەکه‌ی دیکه‌ تەواو جیاوازە. مەولانا خالیدی نەقشبەندی و نالی‌، زادگە و نیشتیمانیان لە چوارچێوەی بەهاکانى ئایین سەیر کردووە، لەسەر مەسەلەی نەتەوەیی کەمتر وه‌ستاون‌. قۆناغی تاراوگەبوونی دوای مەولانا خالید لە حاجی قادری کۆییەوە دەست پێ‌ دەکات، ئەم قۆناغەمان ناوناوه‌ "تاراوگه‌ له‌ ڕه‌هه‌ندی ناسیۆنالیستیه‌وه"‌، ئەگەرچی حاجى قادرى کۆیی لەنێو دونیای دەسەڵات و کاریگەرییەکانی ئایین تاراوگەبووه‌، بەڵام دۆخی تاراوگەبوونەکەی وەرگێڕاوه‌ته‌ سەر خزمەتی نەتەوەیی و وشیاریی دروست­کردووه‌، بەهۆیەوە تەکانێک بەبەر کۆمەڵگە دەدات، لە نێو ئەدەب و تێفکرین لەمەڕ پرس و بابەتەکانی نیشتیمان خاڵێکی وەرچەرخان دروست ده‌کات، له‌ تاراوگەبوونی حاجی قادر و پاشان پیره‌مێردی شاعیر و زێوه‌ردا، نەتەوە و نیشتیمان دەبێتە چەقی قورسایی ئایدیاى تێکستەکانی شیعر.