تحلیل نشانه ـ روان کاوی رمان نوجوان «مسابقه دات کام» با رویکرد واسازی

Abstract

نشانه­ شناسی یک روش خواندن متن است که می­ تواند جهت خوانشِ متن درون رویکردهای گوناگونی به­ کار گرفته ­شود. مهم‌ترین رویکردِ پساساختگرا، واسازی است. اگرچه ساختگرایی مدعی است که «زبان می­ تواند از انسجام، پایداری و معنا پشتیبانی کند»، اما در نقطۀ مقابل، «واسازی» می­خواهد، با به چالش کشیدنِ ادعای ساختگرایان، نشان دهد: زبان و متن معانی روشن خودشان را نفی می­ کنند و در تردید می­ افکنند. «واسازی» نقدِ تقابل­ های سلسله­ مراتبی­ ای است که ساختار تفکّر غربی را تشکیل داده­ اند، تقابل­ هایی مانند درون/بیرون، حضور/غیاب. با توجه به اینکه نشانه­ شناسی بررسی روابط نشانه­ ها و چگونگی سازوکار تولید معنا در متن است، پژوهش پیش­ِرو خوانشی نشانه­ شناختی را از رمان «مسابقه دات­ کام» بر اساس رویکرد واسازی دریدا و نظریات روانکاوانۀ فروید ارائه می­ دهد. در واقع، این پژوهش با روش تحلیلی-توصیفی و با رهیافت نظریۀ نشانه ­شناسی واسازی به بررسی روانکاوانۀ شخصیت­ ها، گفتمان­ ها، کنش­ های داستان می­ پردازد. در راستای اینکه هدف از نقد پساساختگرا ایجاد امکان دلالت­ های جدید در متن است، هدف تحلیل پساساختگرای پیش­ِرو پاسخ به سه پرسش اساسی است: اول اینکه چه عوامل واسازی­ای در گفتمان­ ها و کنش­ های ناهشیار شخصیت­ های داستان مذکور، به مثابۀ نشانه­ روانی، موجود و مُمِدّ دگرخوانی­ ای متباین با خوانشِ مسلطِ متن است؟ دوم، با التفاتی که دریدا به نقش روانکاوی در فرآیند واسازی داشته است، چگونه نشانه­ ها، در جهت دگرخوانی متن، تقابلِ نهاد/فراخود را در سه­ گانۀ فروید ـ خود/ فراخود/ نهاد ـ واسازی می­ نمایند؟ و سوم اینکه در متن مذکور چه نسبتی میان سه­ گانۀ نیکولایوا ـ داستان کودک پیشاهبوطی/ کارناوالی/ پساهبوطی ـ با واسازی دیده می­شود؟ فقر پژوهشی در زمینۀ مطالعات نشانه­ شناختی ادبیات کودک و نوجوان در ایران و عدم توجه بسنده به مطالعات بین­ رشته­ ای لزوم پژوهش در این زمینه را انکارناپذیر می­ نماید. پژوهش پیش­ِرو برای نخستین بار خوانشی پساساختگرا از متنی در گسترۀ ادبیات کودک و نوجوان در ایران ارائه و نیز نخستین ­بار است که رابطۀ پساساختگرایی با خوانشِ روانشناختیِ متن را واکاوی می­ نماید.