آخرین پرده امپراتور؛ امپراتور جونز و مضمون پادشاه ظاهری مولوی

Abstract

امپراتوران یا به گفتة مولانا «پادشاهان ظاهر» مظهر نفس و بندة هوی و شیطانند که بر خویشان خود نیز ابقا نمی‌کنند. امپراتور جونز در نمایشنامه‌ای از یوجین اونیل به‌همین نام، کاریکاتوری از پادشاهان ظاهری است که در پایان امپراتوری پوشالی خود، از شبی هولناک می‌گذرد و در آن پس از تجسم صحنه‌هایی از اعمال جنایتکارانة خود، سرانجام به‌چنگ انقلابیون گرفتار می‌شود. جونز در سلطنت کوتاه خود، همچون همة پادشاهان ظاهری, نه بر داد که بر طلسمی متکی است که همچون توهمی، هم او و هم بومیان را اسیر خود کرده است. طلسم گلوله ای نقره‌ای است که امپراتور جز با آن به‌چیزی هلاک نمی‌شود. همچون توهمی که مکبث نیز با باور به‌پیشگویی خرافة جادوگران بدان گرفتار بود. در مقالة زیر نمونه‌هایی از این توهّم در پادشاهان ظاهری,همچون امپراتور جونز، مکبث، پرگونت و اوزیماندیاس در نمایشنامه‌هایی از اونیل، شکسپیر و ایبسن و شعری از شلی، با نگاهی به‌همین مفهوم در ادبیات ایران پیگیری شده است.