آرمان‌های ملی و دینی در نوادرالوقایع احمد دانش

Abstract

یکی از بنیان‌گذاران جریان روشنگرایی تاجیک در سدۀ نوزدهم میلادی که در شناخت درست جامعه و احکام اسلامی به هم‌وطنان و معاصران خود خدمات شایسته‌ای کرد، احمد مخدوم دانش است. در این مقاله مهم‌ترین اثر احمد دانش، <em>نوادرالوقایع</em>، مورد بررسی قرار گرفته و مسائل و موضوعات مندرج در آن تبیین و تحلیل شده است. دانش در نوادرالوقایع هنگام بیان اندیشه بیشتر واقع‌نگر است. او به‌عنوان یک محقق خود را محصور محیط نکرده و مرزهای زمان و مکان را درنوردیده است. <em>نوادرالوقایع</em> به‌عنوان یک رسالة علمی بیشتر به بیان نظام طبقاتی و وضع اجتماعی جهان می‌پردازد. این اثر چون سایر آثار و منابع تاریخی از طریق منظومه‌های روایتی شکل نگرفته و احمد دانش بدون سخن‌پردازی‌ها غیرواقعی، وضع اجتماعی و سیاسی جهان را در آخر سدۀ نوزده میلادی به‌طور واقعی به رشتۀ تحقیق کشیده است. اندیشه و ملاحظه‌های احمد دانش در این رساله را می‌توان ذیل چهار مورد به این شرح خلاصه کرد: ۱. احمد دانش در پیشگفتار این اثر تحقیقات علما را دربارۀ کشورهای پیشرفتۀ دنیا ذکر کرده و به نشر این تحقیقات ازجانب دولت تأکید کرده است؛ ۲. دانش از کشورهای پیش‌قدم در اصلاحات متأثر نیست و در این اثر به‌عنوان منتقد غرب اندیشه‌رانی می‌کند؛ ۳. روشنگرایی و اصلاح‌خواهی دانش ریشه در تاریخ دولت‌داری تاجیک دارد و نباید با اصلاح‌خواهی کشورهای اروپایی مورد قیاس قرار گیرد؛ ۴. نوادرالوقایع اثری بدیعی- پوپلیستی است که مؤلف در آن آرمان‌های ملی را تشریح کرده که در خودآگاهی و انقلاب فکری روشنگرایان نسل دوم بخارا نقش برجسته داشته است.