مبانی نظریۀ تفسیری حکیم ترمذی

Abstract

از پیش‌گامان عرفان نظری در جهان اسلام، حکیم ترمذی است؛ محدث، فقیه، و مفسر ایرانی سدۀ سوم قمری/ نهم میلادی که در میان عامۀ مسلمانان از یک سو، با اثر مشهور حدیثی‌اش، نوادر الاصول<strong>،</strong> و از سوی دیگر، همچون یک صوفی و حکیم شناخته می‌شود. با تکیه بر آثار پرشمار باقی‌مانده از وی، می‌توان دریافت که خواسته است شیوه‌های سلوک معنوی رایج در ایران باستان و تمدن‌های همسایه را با تکیه بر منابع اسلامی، نظریه‌مند و بومی‌سازی کند. در این میان، یکی از ویژگی‌های بارز نظریه‌پردازی‌های عرفانی وی، استناد فراوان به قرآنکریم است؛ چنان‌که می‌توان گفت میزان تکیه‌اش بر قرآن،کم‌وبیش با میزان توجهش به روایات برابری می‌کند. ظاهراً اثر وی در تفسیر قرآن برجای نمانده است؛ با این حال، آثار مختلفش متضمن بحث‌های گستردۀ تفسیری است. مبانی نظریۀ تفسیری حکیم ترمذی، نگرش‌های قرآن<strong><em>‌</em></strong>شناختی، روشی که وی برای تفسیر قرآنپی گرفته است، نوآوری‌های روش‌شناختی و تفسیری، و تحلیل‌های زبان‌شناسانۀ او از مفردات قرآن در آثار برجای‌مانده‌اش، تاکنون کمتر کاویده شده‌اند. این مطالعه گامی نخست به‌منظور بازشناسی نظریۀ تفسیری حکیم ترمذی است و در آن، رویکرد کلی وی به تفسیر قرآن کریم و بایسته‌ها و روش‌های آن کاویده خواهد شد.