نقش کنیزانِ رامشگر در موسیقیِ قرون اولیۀ اسلامی (دورۀ اموی و عصر اول عباسی)

Abstract

هدف از تحقیق حاضر مطالعة جایگاه و نقش کنیزان در موسیقی قرون نخستین اسلامی است. نقش‏ مهم کنیزان در پیشبرد موسیقیِ قرون اولیة اسلامی و دامنة فعالیت آن‌ها را می‏توان چنین برشمرد: نوازندگی،‏ خوانندگی، آهنگ‌سازی، آموزش موسیقی، ‏حفظ و انتشار ساخته‏های موسیقی‏دانان،‏ نقد و مباحثه و ایجاد فضای پویای موسیقایی در جامعه. نظریه‏پردازیِ موسیقی تنها جنبه‏ای بود که بانوان به آن نمی‏پرداختند و بنا به دلایل علمی و تخصصی‏تر، حوزه‏ای مردانه به‌شمار می‏رفت. از مظاهر توانمندی زنان در موسیقی قرون اولیة اسلامی،‏ نقش آنان در آموزش و تربیت موسیقی‏دانان نسل خود است. شاگردی‌کردن مردان نزد بانوان موضوع درخور توجهی است که در جامعة مردسالار آن زمان رایج بود. از دیگر یافته‏های تحقیق حاضر می‏توان به نوعی تضاد و دوگانگی در موقعیت و رفتارهای اجتماعی بانوانِ موسیقی‏دان اشاره کرد. از یک‌سو اشتغال به موسیقی باعث ارتقای جایگاه کنیزان می‏شد. آن‌ها با آموزش موسیقی به جایگاه بالای اجتماعی می‏رسیدند و همانند شاهزادگان شهرت و ثروت فراوانی کسب می‏کردند. اما، از سوی دیگر، اشتغال بانوانِ طبقات بالا و اشراف به موسیقی دون شأن اجتماعی و خانوادگی آن‌ها محسوب می‏شد. روش تحقیق توصیفی‌ـ تحلیلی است و گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه‏ای انجام شده است.