تأمّل در قرائت و معنی بیتی از شاهنامه

Abstract

این مقاله بر آن است تا با تأمّل در قرائت های رایج از بیت

<strong>خرد تیره و مرد روشن روان</strong><strong><br /> <br /> </strong>

<strong> </strong>

<strong>نباشد همی شادمان یک زمان</strong><strong><br /> </strong><strong> (فردوسی، 1386: 1/4)</strong> <strong> </strong>

دلایل ترجیح قرائتی را بر قرائت های دیگر بتفصیل باز نماید. بدین منظور ابتدا مفهوم تعبیراتی چون کم خرد، بی‌خرد و پرخرد را که بنا به ضرورت در شرح مفهوم «خردِ تیره» بدان‌ها نیازمند است، بازمی‌گوید و سپس به بیان مفهوم «خردِ تیره» و «روانِ روشن» می‌پردازد و معلوم می‌کند که در دیگر ابیات شاهنامه، اگر از روشنی روان سخن رفته است، خرد نیز از فروغی نظیر آن بهره‌مند بوده است. هم‌چنین نشان می‌دهد که پذیرش تیرگی خرد با وجود روشنی روان با فضای فکری حاکم بر شاهنامه هم‌خوانی ندارد؛ زیرا در این مجموعه از یک سو دانش و آگاهی سبب روشنی خرد و جان معرفی می‌شود و از دیگر سو جان به واسطة خرد از نور دانش بهره می‌گیرد، پس دانشی که روشنگر است، نمی‏تواند روان را برافروزد؛ اما خرد را که واسطة رخشندگی جان است، از پرتو خویش محروم دارد. در عین حال شاهنامه شادمانی را قرین روشن روانی می داند؛ یعنی جمع میان ناشادی و روشن روانی با داده‌های این اثر سازگار نمی‌آید، بنابراین قرائتی که مرد را ساکن می داند و این مفهوم را القا می‌کند که وقتی خرد تیره است، آدمی نه تنها روشن روان؛ بلکه شادمان نیز نخواهد بود، ترجیح می‏یابد.