نقد و بررسی سه کتاب از نویسندگان غیر ایرانی با موضوع «تاریخ ادبیات ایران»

Abstract

مطالعه تاریخ ادبیات فارسی و بررسی سیر تحولات و علل آن از آغاز مورد توجه پژوهشگران غیر ایرانی بوده است. از همین منظر آثار شبلی نعمانی، ادوارد براون و یان ریپکا به دلیل طرح سه دیدگاه متفاوت در بررسی تاریخ ادبیات فارسی و تحولات آن شایسته توجه است: دیدگاه شرقی شبلی نعمانی، دیدگاه غربی ادوارد براون و دیدگاه رئالیستی و مقیّد یان ریپکا. افزون بر آن توجه به موضوع‌هایی از قبیل مخاطب شناسی، نقد سنّت و واقع گرایی بر اساس دیدگاه‌های جدید که زمینه‌ساز نگاه‌های نو در قلمرو ادبیات فارسی بوده است، آَشکارا در آثار این سه تن دیده می‌شود. در این نوشتار، موارد یاد شده، بررسی و در ضمن آن اختلاف نظرها و همانندی‌های نظریه‌های آنان ریشه‌یابی شده است. و برخی زمینه‌های تحول و تجدد ادبی نیز واکاوی گردیده است. نتیجهاین بررسی نشان می دهد که شبلی نعمانی بیش‌تر به زیباشناسی اثر، فارغ از مسائل تاریخی و اجتماعی توجه دارد؛ اما زیباشناسی را در خدمت محتوا قرار می‌دهد. ادوارد براون همه توجهش به محتواست و ادبیات را آیینه رویدادهای اجتماعی روزگار می‌داند. البته این نظر براون با دیدگاه جامعه شناسانه ریپکا کاملاً متفاوت است؛ زیرا براون این موضوع را به شکلی سطحی مطرح می‌کند، در حالی که ریپکا به گونه‌ای محوری به تحلیل حوادث اجتماعی می‌پردازد و بازتاب آن را در حوزه اندیشه، ادبیات و زندگی بررسی و نظریه‌پرداری می‌کند. شبلی نعمانی گذشته و سنّت را می‌پذیرد؛ ولی ریپکا منکر آن است و براون آمیزه‌ای از سنّت و نوگرایی را پیشنهاد می‌کند.