ضرورت نظامی به‌عنوان یک استثنا در حقوق درگیری‌های مسلحانه

Abstract

ضرورت نظامی از مفاهیم مهم حقوق جنگ است که هم در حق بر جنگ و هم در حق در جنگ مطرح می‌شود. ضرورت نظامی در حق بر جنگ به قواعد محدودکننده و تنظیم‌کنندۀ اوضاع و احوالی که دولت‌ها به موجب آن می‌توانند به زور متوسل شوند، می‌پردازد. لیکن در حقوق مخاصمات مسلحانه به محدودیت‌های مربوط به روش‌ها و ابزارهای مورد استفادۀ طرفین در جریان یک مخاصمه اشاره دارد. این نوشتار در پی پرداختن به این مسئله است که جایگاه حقوقی ضرورت نظامی در مخاصمات مسلحانه چگونه است. در پاسخ و با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و ملاحظۀ منابع عرفی و موضوعی حقوق بین‌الملل باید گفت نوعی تحول در این حوزه رخ داده است. در گذشته غاغلب ادعا می‌شد که در صورت اقتضای ضرورت نظامی می‌توان از مقررات حاکم بر مخاصمات مسلحانه عدول کرد. این ادعا بدین‌معنا بود که ضرورت نظامی فراتر و مافوق حقوق است، لیکن این دیدگاه امروزه دیگر کارایی ندارد. امروزه مطابق حقوق بشردوستانۀ بین‌المللی باید گفت که اگر ضرورت، حقوقی نمی‌شناسد، پس حقوق و مقرراتی هم وجود ندارد. در نتیجه ضرورت نظامی را باید به‌عنوان یک استثنا هم در حوزۀ حق در جنگ و هم حق بر جنگ قلمداد کرد، البته در مقام استثنا نیز خود الزاماتی دارد که بدون احراز آنها، ضرورت محقق نخواهد شد.