تبیین رویکرد جامعه‌شناختی-هویتی شکل‌گیری خشونت‌های تروریستی با تأکید بر آرای جان برتون

Abstract

با شدت گرفتن عملیات خشونت‌بار تروریستی در جهان، در زمینۀ علل ساختاری شکل‌دهندۀ تروریسم، تحقیقات آکادمیک بسیاری صورت گرفته است. برخی محققان، متغیرهای مادی را در افزایش امکان تروریسم بررسی کرده و نشان داده‌اند که با بهبود شرایط محیط اجتماعی-اقتصادی، می‌توان امکان شکل‌گیری تروریسم را کاهش داد. گروهی دیگر از محققان نیز نشان داده‌اند حتی با افزایش هزینه‌های مادی فرصت استفاده از تروریسم و بهبود زمینه‌های ساختاری نیز مواردی را می‌توان یافت که تروریسم به تداوم خویش ادامه داده است. این محققان معتقدند متغیرهای مادی تنها زمینۀ فعال کردن تروریسم نیستند و باید متغیرهای ایدئولوژیک و روانی، زیست‌فرهنگی - هویتی را نیز لحاظ کرد. پدیدۀ تروریسم دلایل پیچیده و متنوعی دارد و نمی‌توان علل و ریشه‌های آن را در یک حوزۀ به‌خصوص جست‌وجو کرد. در این مقاله با دیدگاهی توصیفی-تحلیلی پس از معرفی و نقد رویکردهای روان‌شناختی، رفتارگرایی عقلانی، رویکرد جامعه‌شناختی در حوزۀ هویت، به‌عنوان چارچوبی نظری برای فهم دلایل شکل‌گیری گروه‌های تروریستی در جهان کنونی معرفی می‌شود. این چارچوب نظری می‌تواند محققان را در تبیین شکل‌گیری گروه‌های تروریستی به‌خصوص در منطقۀ خاورمیانه یاری رساند. این مقاله با شیوه‌ای کتابخانه‌ای، بر این فرض استوار است که تروریسم کنونی در خاورمیانه متأثر از عوامل و محرومیت‌های هویتی است. رویکرد جامعه‌شناختی تروریسم به‌عنوان راهکار فهم هویتی تروریسم، علل شکل‌گیری این پدیده را در نیازهای هویتی معرفی می‌کند که با ارجاع به آرای جان برتون، این عوامل تبیین می‌شود. با توجه به افزایش خشونت‌های تروریستی، ضرورت فهم هویتی این خشونت‌ها در محیط آکادمیک کشور بیش از پیش اهمیت یافته است.