پیروزی و ناکامی گفتمان اسلام سیاسی (تجربه‌ای متفاوت در ایران 1979 و مصر2012)

Abstract

گفتمان اسلام سیاسی، در طول حیات خود تجربیات متفاوتی را در کشورهای اسلامی رقم زده که مهم‌ترین آنها پیروزی انقلاب اسلامی در ایران 1979 و تلاش جنبش اخوان‌المسلمین مصر برای به‌دست‌گیری قدرت به‌گونه‌ای دموکراتیک در سال 2012 بوده است. انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 به پیروزی رسید و توانست خود را بر ذهن و زبان مردم هژمون سازد؛ اما اخوان‌المسلمین که سابقة بیشتری در مبارزه دارد، در طول فعالیت خود برای کسب قدرت در مصر و دیگر کشورهای عربی، همواره ناکام بوده است. بررسی چرایی موفقیت انقلاب اسلامی در ایران در سال 1979 و ناکامی جنبش اخوان‌المسلمین مابین سال‌های 2012-2014 در مصر، دو قرائت همسان از اسلام سیاسی است که هدف این مقاله است. پرسشی که در این زمینه مطرح می‌شود این است که تجربة گفتمان اسلام سیاسی در ایران چه نقاط قوتی داشته که جنبش اخوان‌المسلمین به‌دلیل نداشتن آنها طی فعالیت سیاسی خود، در دستیابی به قدرت ناکام بوده است. یافته‌های این مقاله که بر اساس روش تحلیل گفتمان لاکلا و موفه به‌دست آمده، گویای آن است که جنبش اخوان‌المسلمین به‌دلیل تأکید بر دانش التقاطی، نداشتن دال برتری همچون رهبری امام خمینی (ره)، نشانه‌ای چون ولایت فقیه و ناتوانی در کنترل مراکز ساختاری قدرت همانند ارتش و نیروهای امنیتی پیشین نتوانست در جریان تحولات سیاسی مصر 2012-2013 حاکمیت خود را در عرصة سیاسی مصر حفظ کند و در نتیجه، در مواجهه با بحران‌های سیاسی و مداخلة نظامیان در سیاست ناکام مانده، به‌حاشیه رفت.