ارزیابی چیستی و چگونگی به‌کارگیری «سیاق» در نظریۀ ترتیب نزول نولدکه

Abstract

نولدکه در مهم‌ترین اثر قرآنی خود به نام «<em>تاریخ القرآن</em>»، مباحث گوناگون علوم قرآنی را مطرح کرده و با ارائۀ نظریات مفصل و جدید، در میان مستشرقان به شهرت بالایی فراز می‌یابد. نظریۀ ترتیب نزول وی از مفصل‌ترین نظریه‌هایی است که با وجود گستردگی و اثرگذاری‌اش در جامعۀ علمی غرب، به‌طور روشمند و دقیق ارزیابی نشده است. او در این نظریه از ابزارهای گوناگونی جهت کشف ترتیب نزول استفاده می‌کند که یکی از مهم‌ترین آنها، قاعدۀ سیاق است که از آن در ترتیب نزول جملات، آیه و آیات استفاده می‌کند. این نوشتار بر آن است تا با روشی توصیفی ـ تحلیلی، موارد استفادۀ نولدکه از این ابزار را شناسایی و مطالعه کرده و برداشت او از قاعدۀ سیاق و چگونگی به‌کارگیری این قاعده در نظریۀ مذکور را تبیین و ارزیابی کند. دستاورد این مطالعه نشان داد که او سیاق را در معنای هماهنگی با موضوع و محور سوره قلمداد کرده و از آن در تقطیع یک آیه، جداسازی یک آیه از آیات مجاور، و جداسازی چند آیه از سوره بهره برده است؛ هرچند که روش او در استفاده از سیاق جهت کشف ترتیب نزول، ناقص و نادرست می‌نماید و دستاوردهای او در کشف ترتیب نزول جملات، آیه و آیات، ره به جایی نبرده‌اند.