تحلیل ادبىِ قرآن، تفسیر و سیره: نگاهى به روششناسى جان وَنْزْبرو

Abstract

نقد و بررسى روش‌شناسى جان وَنْزْبرو در مورد تحلیل ادبى قرآن، تفسیر و سیره است. جان وَنْزْبرو استاد مدرسه مطالعات شرقى و آفریقایى در دانشگاه لندن براى حل کردنِ معضلاتى که در راه شناخت تاریخ اسلام وجود دارد، راه‌حل نظام‌مندى ارائه کرده است. وى در دو کتابش "مطالعات قرآنى" و "محیط فرقه‌اى"، مسأله شکل‌گیرى قرآن با توجه به شهادت متون تفسیرى بر این تکوین و تکامل و تحول دین اسلام را دنبال کرده است. نویسنده، طرح این پرسش که شاهد یا مدرک چیست؟ را اساسى‌ترین نکته روش‌شناختى در آثار ونزبرو دانسته و مجموعه تمام مستندات اسلامى در دوره‌هاى نخست را "تاریخ نجات" نامیده است. به اعتقاد وَنْزْبرو، "تاریخ نجات اسلامى"، آن گونه که امروز به دست ما رسیده است، چیزى فراتر و خاص‌تر از اثبات اعتقاد به حقّانیّت تجلّى الهى است. ونْزْبرو، همان شک سالم و مفیدى را که در مطالعات جدید توراتى و انجیلى ایجاد شده به پژوهشهاى اسلامى و قرآنى کشانیده است. نیز کوشیده است چهار درون مایه اصلى را در رسالت قرآن برشمارد که همگى از چارچوب سنتىِ نظام توحیدى‌اند که عبارتند از: کیفر و پاداش الهى، آیت و نشانه الهى، آوارگى و هجرت الهى و عهد و میثاق الهى. سپس به سبکِ "رجوعى" قرآن اشاره و چند مثال در این مورد ذکر مى‌کند. این تصور،ونز برو را به این فرض مى‌کشاند که آنچه در اسلام با آن سروکار داریم، نهضتى فرقه‌اى است که یکسره درون "محیط فرقه‌اى" یهودى - مسیحى واقع است.