حوزه معنایی «ولایت» در قرآن و نهج ‏البلاغه

Abstract

معنى‌شناسى واژه "ولایت" در قرآن و نهج‌البلاغه با تأکید بر جنبه‌هاى اجتماعى و کشف معناى اساسى آن است. نویسنده، نخست به دسته‌بندى انسانها در قرآن اشاره کرده و براساس تقسیم انسانها به "اولیاءاللَّه" و "اولیاء الشیطان" و رابطه "هدایت و ضلالت" با "اطاعت و تبعیّت"، دو انتخاب و دو گونه عمل را در قرآن ذکر کرده و راه شیطان را، راه ضلالت و راه پیروانِ دستورات الهى را، راه هدایت بشر شمرده و به رابطه "اطاعت" با "هدایت و ضلالت" اشاره کرده است و با بررسى آیات به این نتیجه رسیده است که همان‌گونه که تبعیّت با ضلالت و هدایت رابطه مستقیم دارد، "ولىّ" گرفتن نیز با هدایت و ضلالت رابطه‌اى مستقیم دارد؛ به گونه‌اى که اینها تعبیراتى هستند که یک مصداق دارند و رابطه "ولایت" ى، رابطه رهبرى و پیروى است، رابطه اطاعت و تبعیّت از یک سو و هدایت و فرماندهى و پیشوایى از سوى دیگر. افزون بر این معناى اساسى، "ولایت" معناى عاطفى دیگرى از جمله "رساندن به مقصد" هم دارد. این نکته نیز در نهج‌البلاغه و سخنان مولا در دیگر منابع حدیث، به روشنى بیان شده است. در ادامه نویسنده به بحث پیرامون جامعه ولایى و آیه ولایت و نسبت "ولى بودن" و "اولى الأمرى" پرداخته و میدان معنایى ولایت را یک میدان معنایى اجتماعى - سیاسى - زعامت و پیروى حکومت و سیاست - و نه تنها میدان معنایى عاطفى - دوست داشتن صرف، بدون رعایت امور اجتماعى و سیاسى - دانسته است. در پایان نیز به جنبه‌هاى هم معنایى ولایت اشاره کرده است.