گفتوگو با علامّه سیّد محمد حسین فضل اللَّه

Abstract

دیدگاه اسلام به ویژه قرآن در مورد شخصیت، آموزش، کار و معیشت، حقوق، مرجعیت دینى، پوشش، منزلت انسانى و مکانت معنوى زن تبیین شده است. در این گفت وگو، محورهاى اساسى چون زبان قرآن در حکایت از زن و مرد، علم آموزى، مالکیت، حجاب و مرجعیت دینى زنان مورد بحث قرار گرفته است. علامه فضل الله زبان قرآن درباره زنان و مردان را طبق قانون کلى که هر زبان نماینده جامعه خاص است، نماینده جامعه عرب مىداند که در گویش خود تعبیرهاى متفاوت از زنان و مردان داشتند و این تعبیرها به هیچ وجه بار ارزشى منفى و نگاه تبعیض آلود از سوى قرآن را نمىرساند. در علم آموزى نیز اسلام بىهیچ تفاوت گذارى در اصل علم و قلمرو آن، تمامى عرصه هاى دانش را براى زنان و مردان مطلوب و مایه فضل شمرده است و هیچ عرصه ممنوعه براى زنان وجود ندارد. بدین سان در کار و معیشت، زن مىتواند هر کسب و شغلى داشته باشد و مالک درآمد خویش باشد. علامه در پاسخ رَوایى تنبیه و خشونت علیه زن ناشزه پاسخ مى دهد که این راهکارى است براى حفظ کیان خانواده از فروپاشى که اولاً در رده آخر راهکارهاى دیگرى چون موعظه، تنبیه روانى و قانون قرار دارد و ثانیاً: محدود به شرایط و قیودى است که تماماً نشان از راهکارى براى حراست از نهاد خانواده دارد و نه انتقام و خشونت علیه زن. علامه چند همسرى و عدالت شوهر میان همسران را مطابق با طبیعت و مصالح انسان مىداند، زیرا اگر چنین نمىبود از گذشته دور تا به امروز تداوم نمىیافت چنان که شیوه چند همسرى جز در موارد بسیار نادر، نتوانست در جامعه بشرى دوام یابد، گذشته از این شرایط خاص چون نازایى، بیمارى زنان و ازدیاد جمعیت زنان نسبت به مردان براثر وقوع جنگها و سایر حوادث که بر کاهش جمعیت مردان اثر مى گذارد، تعدد همسر گزینى را ایجاب مى کند. علامّه فضل الله در مورد مرجعیت دینى زنان معتقد است که قواعد بنیادین فقه به هیچ وجه مانع مرجعیت زنان نیست، چنان که روایات وارده در این موضوع نیز زبان منع ندارد، بنابراین مرجعیت زن در صورتى که واجد شرایط باشد مانع دینى ندارد. علامّه، پوشش زن را در غیر صورت، کفّین و احیاناً پشت پا، واجب مىداند و ترک آن را جز در موارد احساس خطر و یا خوف طلاق از شوهر روا نمى شمارد امّا در کیفیت پوشش بر آن است که عرف جوامع اسلامى مختلف است و دین پوشش خاصّى را توصیه نکرده است.