تأملی در نقد «ذهبی» از مجمع البیان

Abstract

نگاهى گذرا به نقدهاى محمّد حسین ذهبى مؤلّف «التفسیر و المفسّرون» بر مجمع البیان طبرسى است. نگارنده پس از شرح حال اجمالى از طبرسى و تفسیر مجمع البیان به نقدهاى محمد حسین ذهبى از این تفسیر مى‌پردازد و در آغاز بر این نکته تأکید مى‌ورزد که ذهبى بیش از آنکه به نقد تفسیر مجمع البیان بپردازد به مذهب مفسّر توجه نشان داده است، چنان تلقى از نقد ذهبى، نگارنده مقاله را به بررسى دیدگاه و مبانى فکرى ذهبى واداشته است. او ذهبى را سنت‌گراى سلفى معرفى مى‌کند که به تفسیر از زاویه دید ابن تیمیه مى‌نگرد و در بررسى فرق و مذاهب، از دیدگاه بغدادى، ابوالمظفر اسفراینى و موسى جاراللَّه الهام مى‌گیرد. به نظر نویسنده، ذهبى در بررسى مذهب شیعه تمامى فرقه‌هاى شیعه را در هم آمیخته و کاستى‌هاى برخى از فرق شیعى را به همه نسبت داده است. چنان که در ارزیابى تفاسیر شیعى منابع استدلال برخى تفاسیر شیعى را اوهام و خرافات معرفى مى‌کند. در بررسى تفسیر مجمع‌البیان از یک سو ذهبى تحت تأثیر دانش و توان تفسیرى شیخ قرار مى‌گیرد که ناگزیر از اعتراف مى‌شود و از سوى دیگر نگاه منفى او به مذهب شیعى وى را بر آن واداشته است که زبان سرزنش در پیش گیرد بى‌آنکه برهان و استدلالى او را یارى دهد. عمده‌ترین اشکالات ذهبى بر مجمع‌البیان به مسایل کلامى، فقهى، اصولى، اعتقادى، تفسیر عرفانى و روایات برمى‌گردد. و مهم‌ترین اشکال ذهبى، گزینشى برخورد کردن با اندیشه‌ها و افکار و عقاید و ادیان و نیز در آمیختن احکام یا مسائل و موضوعات با مصادیق است.