مبانى اعلامیه حقوق بشر در ترازوى قرآن

Abstract

نقاط اشتراک و افتراق مبانى و مبادى اعلامیه حقوق بشر و قرآن مورد ارزیابى قرار گرفته است. منشور جهانى حقوق بشر که به انگیزه حاکمیت عدالت و صلح جهانى تدوین شده و در ایجاد صلح و امنیت نیز کارآیى داشته، برپایه مبانى و مبادى خاصى استوار است. در این میان مدافعان و موافقان آن، به جاى بررسى و ارزیابى این مبانى، تنها با تکیه بر انگیزه و کارآیى که داشته پذیرش آن را بایسته مى‌دانند. اما این همه دلیل بر حقانیت و درستى آن به عنوان یک فکر و اندیشه نمى‌تواند باشد. این مبانى و پیش فرض‌ها عبارتند از: 1. دیدگاه‌هاى انسان شناختى: کرامت ذاتى انسان که از موجودیت او برخاسته، و استقلال و اصالت انسان؛ فارغ از ربوبیّت و مالکیّت خداوند نسبت به او. 2. دیدگاه‌هاى هستى شناختى: سامان بخشى به زندگى دنیوى به عنوان هدف اصلى، جدا انگارى دنیا از آخرت و باور نداشتن به نقش زندگى دنیوى در سرنوشت و سعادت اخروى. 3. دیدگاه حقوق شناختى: پذیرش حقوق طبیعى و تأکید بر تساوى و نفى هر گونه تفاوت و تمایز. 4. دیدگاه معرفت شناختى: توانمندى عقل بشرى در کشف و درک نتایج و لوازم حقوق؛ به عنوان داور قطعى و نهایى. این مبانى نه یکسره از نظر قرآن مردود است و نه یکجا مقبول. علت کرامت، موجودیت فرد نیست، بلکه انسانیّت فرد است. قرآن، دنیا و آخرت را دو بخش از یک واقعیت مى‌داند که پیوندى تنگاتنگ دارند؛ چنان که تعریف حقوق طبیعى در قرآن با تعریف طراحان حقوق بشر متفاوت است. توانمندى عقل، تنها در شناخت مصالح و مفاسد زندگى دنیوى پذیرفته است؛ اما به طور کلى پذیرفته نیست. خلاصه آنکه روح تفاوت حقوق بشر جهانى با حقوق بشر دینى در نگاه متفاوت آن دو به انسان، نهفته است.