اصحاب ائمه (ع) و فقه قرآنی

Abstract

روشهاى اصحاب ائمه(ع) در فهم و تفسیر آیات الأحکام مورد بررسى و نقد قرار گرفته است. صحابه ائمه به کسى گفته مى‌شود که علاوه بر تشرف و نقل سخن امامان راه و روش آنها را هم پذیرفته باشد. اصحاب ائمه(ع) در جمع مفسّران و فقیهان قرن اول، دوم و سوم حضور چشم‌گیر دارند. دیدگاه‌هاى فقهى قرآنى اصحاب ائمه(ع)، تفاوتهایى با هم دارد، آن دسته از صحابه ائمه(ع) که معاصر صحابه پیامبر(ص) و تابعین صحابه هستند در مواردى مورد قبول و همسوى با اهل سنت دیده مى‌شوند ولى بین صحابه پس از تابعین کمتر کسى دیده مى‌شود که مورد قبول اهل سنت قرار گیرد. این دسته از اصحاب ائمه(ع) بیشتر به نقل روایات معصوم مى‌پردازند و کمتر توجه به استنباط دارند. از استناد اهل سنت به بخشى از سخنان اصحاب امامان روشن مى‌شود که آنها شخصیتهاى علمى ممتاز و غیر قابل انکار بودند و به دلیل نامدون بودن سنت، احساس نیاز به فراگیرى سنت از آنها شدید بود و نیز هنوز مرزبندى‌هاى مذهبى تمایز لازم را نداشت. نقل روایات ناهمسو از طرف اصحاب ائمه(ع) با دیدگاه امامیه، ریشه در تنگناهاى سیاسى و فتاواى تقیه‌اى، ناآگاهى به مکتب فقهى ائمه(ع)، نسبت‌هاى نادرست به اصحاب ائمه(ع) و اشتباه روایتگر یا شنونده دارد. پس از صحابه تابعى، مسایل مستحدثه و نیاز به سؤال از امامان افزایش یافت، تضلع در فراگیرى اصول استنباط زمینه لازم را نداشت، شیوه‌هاى نادرستى چون استحسان و قیاس و... در حوزه استنباط راه یافته بود که هشدار امامان را به همراه داشت، این امور سبب خوددارى آنها از اجتهاد و روى‌آورى ایشان به سؤال از معصوم شده، البته در عین حال تشویق به اجتهاد از سوى پیشوایان دین نیز در این مقطع زمانى جریان داشت و در رابطه با فهم آیات الأحکام به جاى سخنان صحابه و تابعین به سخنان امامان و قواعد اصول فقه استناد مى‌شد و اجتهاد عامه مورد انتقاد قرار مى‌گرفت. در نگاه اصحاب امامان، قرآن معیار حق و باطل بود و روایات امامان رهنماى فهم قرآن ولى حجیت سخنان صحابه تابعین مشکوک مى‌نماید نیز عقل هم جایگاه خود را دارد.