بسامدهای هیجانی و سحرانگیزی بلاغی«خطبة شقشقیه»

Abstract

خطبة شقشقیه از مشهورترین و پرمحتواترین خطابه‌های حضرت علی(ع) است که شامل شکوه‌ها، دادخواهی‌ها و انتقادات از خلفای پیش از خود است، که با فصاحت بیانی واقعیت تلخ جامعه اسلامی و زمامداری خلفای پیشین را با قلم اندیشه به رشته تحریر درمی‌آورد. امام علی(ع) در این خطبه با ساختار خطابی و سیاسی به واکنش در برابر غصب خلافت و بیان بدعت‌ها، انحرافات خلفا و آسیب‌های وارد گشته بر جامعه اسلامی می‌پردازد و برای القای مفاهیم در وجود مخاطب از شیوه‌های ادبی و بلاغی همچون تشبیه، استعاره و مجاز بهره می‌گیرد؛ با بینش نقدی در پدیده‌های اجتماعی و سیاسی عصر خویش برای درونی سازی ارزش‌های معنوی در بافت جامعه اسلامی گام برمی‌دارد و با رویکرد نقادانه شیوه‌های حکمرانی و سیاست‌مداری را مورد تحلیل قرار می‌دهد. مقاله حاضر در پی واکاوی اسالیب بلاغی با تکیه‌بر بسامدهای عاطفی و روحی در خطبة شقشقیه و بار معنایی آن‌ها و با توجه به بافت متن است. در این خطبه مفاهیم ذهنی، ساختار زبانی، اسالیب بیانی در انسجام منحصربه‌فرد به هم پیوند خورده‌اند و با بافت کلامی تأثیرگذار در مخاطب برای آگاهی از شرایط سیاسی و اجتماعی و شیوه‌های حکمرانی در تصویرپردازی بی‌همتا ارائه گشته‌اند، آرایه‌های بلاغی در آن با هنرمندی تمام گزینش یافته، که علاوه بر خلق فضای ادبی، با ساختار کلی سخن امام(ع) در تبیین شرایط ناگوار سیاسی و از هم‌گسیختگی‌های اجتماعی در نتیجه عملکرد ناصحیح خلفای پیشین مناسبتی تام می‌یابد. این پژوهش به ساختار زبانی امام علی(ع) در القای مفاهیم پرمحتوا و تحلیل درون‌مایه‌های این خطبة ارزشمند از جنبه‌های بلاغی می‌پردازد.