بررسی و تحلیل نامه‌های امام علی (ع) به معاویه با تکیه بر نظریۀ ساختارگرایی

Abstract

نهج‌البلاغه مجموعه‌ای از خطبه‌ها، نامه‌ها و سخنان قصار امیرالمؤمنین علی (ع) است که دارای ساختاری مستحکم و اسلوبی شیوا در سخن‌پردازی است. نامه‌های امام علی (ع) به معاویه، بخش قابل توجّهی از نهج‌البلاغه را تشکیل می‌دهد. نظر به این که محتوای این نامه‌ها در جهت افشاگری و پاسخ‌گویی به اتّهامات معاویه نسبت به آن حضرت است؛ لذا امام (ع) از ساختار ادبی و زبانی خاصی جهت انتقال معنا به مخاطب بهره برده است. ما در این نوشتار پیش‌رو، با روش توصیفی – تحلیل برآنیم تا بر پایۀ نظریۀ ساختارگرایی به بررسی سطوح آوایی، ترکیبی و واژگانی این نامه‌ها بپردازیم. از مهم‌ترین نتایج بحث در سطح آوایی، به کارگیری اصوات مدّ «آ، ای، او» و حروف مجهور (ب،ج، ض، ع، غ) و شدید ( أ، ق)، تکرار، جناس و سجع است که علاوه بر آهنگین نمودن نامه‌ها، تأکیدی بر مضامین آن‌ها نیز به شمار می‌آید. در سطح ترکیبی، ساخت‌های همپایۀ آشکار و ناآشکار به شکل مکرر استفاده شده است که روابط معنایی میان آن‌ها را ترادف، تضاد، علّت و معلول، عموم و خصوص ، توالی نفی‌ تشکیل می-دهد. در سطح واژگانی نیز امام (ع) با گزینش واژگان و عبارات محسوس و نشاندار، مشروعیّت رهبری خود را اثبات می‌کند و معاویه را از طریق افشای اعمال، ویژگی‌ها، گفتارها و رفتارهای نادرست، بدون صلاحیت نشان می‌دهد.