واکاوی معنای معنا و بررسی زیباشناسی آن در قرآن کریم (مطالعه موردی تقدیم و تاخیر در آیات مشابه)

Abstract

اصطلاح «معنای معنا» از دیرباز میان دانشمندان زبان عرب رایج بوده و امروزه زبان‏شناسان با عناوینی چون دلالات ایحایی، انعکاسی و سایه‏معانی از آن یاد می‎کنند. در متون قرآنی، معانی دیگری غیر از معانی اصلی و لغوی وجود دارد، که در فراسوی معانی وضعی جاى می‎گیرد و از رهگذر عناصر عاطفی و سیاق زبانی، خود را نشان می‏دهد. در قرآن کریم یکی از اسلوب‏های بی‏نظیری که در آن معانی دوم تجلی می‏یابد، اسلوب تقدیم و تاخیر در آیات مشابه است. این اسلوب شگفت‏انگیز در آیات این‌گونه خود نمایی می‏کند که آیاتی شبیه به هم در سیاق‏های مختلف با اندک تفاوتی تکرار شده‏اند و واژگان آن دستخوش جابجایی گردیده‌اند. همین امر معانی تازه و بدیعی را به ارمغان آورده که با بهره‏گیری از یافته‏ها و دستاوردهای زبان‏شناسی می‏توان به نکات نهفته آن دست یافت. این مقاله با روش توصیفی–تحلیلی بر آن است با مقایسه تقابل‏های متناسب آیات تقدیم و تاخیر، و نیز با بهره‏گیری از معنای معنا و دلالت‏های جانبی، دریچه تازه‏ای از زیبایی‏های بیانی قرآن را بگشاید. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‏دهد که تقدیم و تأخیر واژه‏ها، همانند تقدیم انس بر جن و سماء بر أرض و نفع بر ضرر و یا عکس آنها... علاوه بر اینکه از اصول و ضوابطی نظام‏مند پیروی می‏کند بیانگر نوع چینش ساختمان واژگان قرآن متاثر از مفهوم سیاق و بافت کلام است و همین امر باعث شده قرآن کریم از وحدت موضوعی والایی برخودار باشد و این کتاب آسمانی را در میان دیگر کتاب‏ها اعجاز بی‏نظیری بخشیده است.