مطالعه‌ای بر بازتاب انواع نمایش‌ها در نگارگری عصر صفوی

Abstract

کاهش حمایت درباری از تولید نسخ خطی مصوّر در عصر صفوی، سبب شد تا نگارگری حامیان جدیدی از طبقه ثروتمند پیدا کند. با ظهور حامیان جدید، نوع و محتوای نقاشی ایران تغییر کرد. در این فضای جدید بود که توجه نقاشان به ترسیم چهره واقعی متکدّیان، لوطیان، کارگران و رامش‌گران جلب شد و زمینه­ای برای ورود نمایش و سرگرمی­ های عامه مردم به نگارگری مهیا شد. واکاوی نحوه بازنمایی انواع نمایش در نگارگری صفوی اهمیت شایانی در شناسایی مهم­ترین و یا رایج­ترین انواع نمایش­ها و سرگرمی­ها در این عصر دارد. این نوشتار با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی و شیوه مطالعه کتابخانه­ای به بررسی انواع نمایش در دو گروه مذهبی و غیر مذهبی پرداخته و به این پرسش می­پردازد که: چه نمایش­هایی بیش‌تر به تصویر کشیده شده­اند و کدام نمایش­ها در نگارگری صفوی حضور ندارند؟ پاسخ به این پرسش، سوال دیگری را به پیش می­کشد و آن این‌که: چرا اثری از نمایش­های آیینی و مذهبی در نگارگری نیست؟ یافته ­ها نشان می­دهد که، اگرچه پادشاهان صفوی مبلغ مذهب تشیع بودند، نگاره­ های به‌جا مانده از مراسمی به غیر از آیین­ها و نمایش­های مذهبی حکایت می­کنند. در حقیقت، بیش‌تر نمایش­ها به مفهوم امروزی آن، خاستگاه عامه داشته و در کوچه و بازار و قهوه ­خانه­ ها اجرا می­شده؛ در حالی که، اکثر نگارگران در دربار شاهان بودند.