سیر تاریخی نسبت‌های چهارگانه در منطق اسلامی

Abstract

این مقاله از زاویه‌ای تاریخی به بحث پیرامون «نسب اربع» یا رابطة میان مفاهیم کلی می‌پردازد. منطق‌دانان بزرگ پیش ـ ابن‌ سینایی نظیر ارسطو و فارابی و همچنین شیخ‌الرئیس ابوعلی سینا به موضوع «نسبت‌های چهارگانه» بین مفاهیم کلی از حیث صدق و انطباق تفطنی نداشته‌اند. غزالی نخستین فیلسوفی است که این موضوع را در چهار نسبت به حصر عقلی، و بدون ذکر رابطة تباین مطرح می‌کند. افضل‌الدین خونجی و سراج‌الدین ارموی به تبعیت از خونجی، نخستین منطق‌دانان پس از غزالی هستند که موضوع نسبت‌های چهارگانه به شکل کنونی آن و نیز نسبت بین نقایض آن‌ها را تبیین کرده‌اند.