نقد تعامل قدرت و دانش (جرم‌شناسی و مجازات) در برخی متون نثر فارسی با رویکرد فوکو

Abstract

بحث پیرامون کنش متقابل قدرت و دانش یکی از چالش‌برانگیزترین موضوعات‌ نظام فکری فوکو است. رهیافت فوکو بیانگر رابطه‌ای دوسویه بین «قدرت» و «دانش» است، به ‌طوری‌که همان اندازه که قدرت تولید‌کننده دانش است، عکس این قضیه نیز صادق است. «قدرت» در این مفهوم و به همراه «دانش»، نقشی انضباطی ایفا می‌کند و هدف آن، افزایش بیش از پیش فنون مراقبت و تنبیه توده‌هاست. یکی از عرصه‌هایی که «قدرت ـ دانش» از طریق آن به ایجاد گفتمان‌هایی بر مبنای روابط قدرت و در پایان، سلطه و چیرگی بر انسان دست می‌یابد، حوزة علوم سیاسی (جرم‌شناسی و مجازات) است. رابطة دانش‌ـ قدرت در ادبیات نیز که محملی برای بیان افکار و عقاید اجتماعی و سیاسی است، اغلب به شکل بسیار پنهان رخ می‌نماید و در این آثار می‌توان ایدئولوژی، اندیشه و آرای نویسندگان را مشاهده کرد. استفاده از متون نثر فارسی در مقام شواهدی از دست‌های پنهان قدرت، آن ‌گونه که مدّ نظر فوکو است، می‌تواند پرده از بخش عمده‌ای از سازوکار آن بردارد. در این مقاله می‌کوشیم تا عملکرد قدرت را در فرایند تولید دانش در حوزة جرم‌شناسی و مجازات با تکیه بر متون نثر ادب فارسی تحلیل کنیم.