کارکرد اسامی نوعی غلامان و کنیزان در ساخت ایهام‌تناسب در ادب پارسی

Abstract

صنعت ایهام و ایهام‌تناسب از قرن ششم به بعد در آثار ادبی نمود فراوانی پیدا کرده‌است. بسامد این صنعت در دیوان شاعرانی همچون خاقانی، خواجوی کرمانی، سلمان ساوجی، حافظ و... به ‌گونه‌ای است که می‌توان آن را از مختصات سبکی آن‌ها دانست. این شاعران ایهام‌پرداز از اکثر امکانات زبانی و واژگانی برای ساخت ایهام‌تناسب بهره برده‌اند. یکی از این امکانات، به‌کارگیری اسم‌هایی است که در گذشته بر غلامان و کنیزان می‌نهادند. در این پژوهش، در پی نشان ‌دادن این برآمده‌ایم که اهل سخن چگونه این اسامی خاص را برای ایهام‌آوری به‌کار گرفته‌اند. بدین منظور، ابتدا ایهام‌های شاعران مذکور در دو دسته تقسیم‌بندی، و پس از آن، به بررسی اسامی نوعی غلامان و کنیزان در ساخت ایهام‌تناسب پرداخته شده‌است. در این بخش، پس از ذکر هر یک از اسامی مذکور، با آوردن شواهدی از متون فارسی، معنای آن‌ها تقویت، و آنگاه کارکرد آن‌ها در متون ادبی بررسی شده‌است. یادآوری می‌شود که برخی از این اسامی، نظیر اقبال، مثقال، سرور، دینار، سنبل، ریحان، شادکام، یاقوت، لؤلؤ، نیکبخت، هلال و... از فرهنگ‌های معتبر فوت شده‌اند. بنابراین، مقالة حاضر زمینه‌ای خواهد بود برای ضبط این اسامی ویژه و فرهنگ‌نویسان آینده باید این اسامی را در فرهنگ‌های خود وارد کنند و به شواهد یادشده در این مقاله استناد جویند.