بررسی ساختارگرایانة پیرنگ حکایت‌های مرزبان‌نامه

Abstract

بررسی داستان و داستان‌واره‌های کهن فارسی، بر پایة روش ساختارگرایانه می‌تواند از منظری کلّی به شناسایی گونه‌های روایت‌پردازی در متون مختلف بینجامد. این نگاه کلّی، امکان مقایسه و تحلیل ساختارهای گوناگون روایات را فراهم می‌آورد و با بررسی متون مختلف از این منظر، می‌توان تحوّلات و سیر تکامل روایت‌پردازی در ادبیّات فارسی را به صورت تاریخی پیگیری کرد. در این مقاله، پیرنگ حکایت‌های <em>مرزبان‌نامه</em> بررسی می‌شود. این بررسی با نگاهی به روش ولادیمیر پراپ و با توجّه به نظریّات فرمالیست‌ها و ساختارگرایان در باب روایت انجام می‌شود. همة حکایت‌های <em>مرزبان‌نامه</em> در دو ساختار کلّی جای می‌گیرند. همچنین، کارکردهای هر یک از این دو الگو نیز مورد بررسی قرار گرفته‌اند. در الگوی اوّل کارکردهای آزمون، یاری و توفیق (یا نبودِ توفیق) و در الگوی دوم کارکردهای ادّعا، آزمون، یاری، اثبات (یا نفی) وجود دارند. به نظر می‌رسد در پیرنگ داستان‌های این متن، علاوه بر توالی و علّیّت، عنصر دیگری وجود دارد که باور نامیده شده است.