تحلیل زبانشناسانة نفثة‌المصدور زیدَری نَسَوی

Abstract

نثر فنّیِ نفثة‌المصدور را محمّد خُرَندِزی زیدَری نَسَوی در نیمة نخستِ سدة هفتم هجری قمری نوشت. این کتاب افزون بر اینکه موضوع اصلی آن بیشتر، شرح حالِ خودِ نویسنده در هنگامِ حملة مغول است، در بر دارندة مطالبِ تاریخیِ ارزشمندی نیز می‌باشد. دوگانگیِ هدفِ نویسنده برای تاریخی و ادبی نوشتن، سبب شده است که پژوهشگران و سخن‌شناسانِ ادب فارسی دربارة ارزش ادبی آن هم‌صدا نباشند. بعضی این اثر را تنها نثری فنّی به انگیزة بازتابِ تاریخ می‌دانند و برای همین، ادبی بودن این نثر را زیر پرسش قرار می‌دهند. برخی نیز این اثر را به دلیل کاربرد هنرمندانة زبان، از ارزشمندترین نثرهای ادبی فارسی می‌دانند. کسانی هم معتقدند که پیچیدگیِ لفظی و معنایی نفثة‌المصدور دلیلی است بر دوره‌ای بودنِ این اثر که از ارزش ادبی آن می‌کاهد. در این پژوهش با استفاده از نقد زبانشناسانه، زیبایی‌ها و کاستی‌های ادبیِ این اثر بررسی، و از این راه، چراییِ دریافت‌های دگرگونه دربارة ارزش ادبیِ نفثة‌المصدور پاسخ داده شده است. در پایان روشن شده که نفثة‌المصدور زبانی بسیار سنجیده دارد که تقارن‌های لفظی و معنایی فراوانی در آن به کار رفته است، ولی ساختار کلّی نفثة‌المصدور ارجاعی به زندگی‌نامه و تاریخ است و چنین ساختاری از ارزش زبان ادبی آن می‌کاهد.