نگرشی تحلیلی بر سرعت روایت در رمان‌های جای خالی سلوچ و موسم الهجرة إلی الشّمال با تکیه بر نظریّة روایت‌شناسی ژرار ژنت

Abstract

<em>یکی از تکنیک‌های اصلی در تحلیل رمان، بررسی و نقد روایت‌پردازی داستان با توجّه به نظریّة روایت‌شناسی ژرار ژنت، منتقد ساختارگرای فرانسوی است. او زمان را یکی از مؤلّفه‌های اصلی پیشبرد هر روایت دانسته است و زمان دستوری را بر پایة سه مؤلفة زمانیِ نظم، تداوم و بسامد بنا نهاده است. در این جستار، به روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد بیشتر به مقولة تداوم زمان روایی دیدگاه ژنت، رمان‌های «جای خالی سلوچ» اثر محمود دولت‌آبادی و «موسم </em><em>الهجرة</em><em> إلی الشّمال» اثر طیّب صالح، مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته شده است تا اهمیّت به‌کارگیری عنصر زمان، وابسته‌ها و هم‌بسته‌های آن به عنوان یکی از بنیان‌های روایت، بررسی و تحلیل شود. نتایج این پژوهش، بیانگر این است که رمان «جای خالی سلوچ»، در مجموع از سرعت روایتی متوسّطی برخوردار است؛ زیرا نویسنده از مؤلّفه‌های افزایندة سرعت (حذف یا گزینش، شتاب مثبت و زمان‌پریشی از نوع آینده‌نگر) و عوامل کاهندة آن (درنگ توصیفی، شتاب منفی، افزودن اپیزود، عمل ذهنی و زمان‌پریشی از نوع گذشته‌نگر) به شکل متوازن و متعادلی بهره برده است، امّا در رمان «موسم </em><em>الهجرة</em><em> إلی الشّمال» به علّت فراوانی توصیف‌ها، افزودن اپیزود و استفاده بیش از اندازة شخصیّت‌های رمان از عنصر زمان‌پریشی از نوع گذشته‌نگر، سرعت روایت کُند و در برخی جاها متوقّف شده است. با این حال، هر دو رمان پُر از جنب و جوش، هیجان، تحرّک و پویایی، دلهره، اضطراب و کشمکش‌های متعدّد درونی و بیرونی هستند و همین مسئله تا حدود زیادی، کُندی سرعت روایت را در آنها جبران کرده است.</em>