تأثیر اندیشه‌های حدیثی بر معناشناسی اصطلاحات حدیثی: بررسی نمونه اصطلاح «حدیث شاذ» نزد درایه نگاران اهل سنت با تأکید بر دیدگاه ابن صلاح شَهرُزوری (م 643ق)

Abstract

وجود مؤلفه «عدم شذوذ» در تعریف حدیث صحیح نزد اهل سنت، سبب اهمیت حدیث شاذّ نزد ایشان شده است؛ چه آن‌که حدیث شاذ در زمره احادیث ضعیف و مردود جای می‌گیرد. مطالعه منابع موجود، حکایت از وجود سه معنا از حدیث شاذ نزد ایشان دارد. این معانی به لحاظ تاریخی به ترتیب از شافعی (م204ق)، حاکم نیشابوری (م 405ق) و شاگردش ابویَعلی خلیلی قزوینی (م 446ق) ارائه شده است. بررسی آثار درایه‌ در دوره‌های متأخر و معاصر، نشان از پذیرش نظر شافعی و رد دو تعریف دیگر دارد. پرسشی که در این‌باره اهمیت می‌یابد اینکه سبب تفوق تعریف شافعی بر سایرین چیست؟ این نظر از کدام زمان و به دست کدام عالم ترجیح داده شده است؟ بررسی آثار درایه‌ای موجود حاکی از آن است که تلاش‌های ابن صلاح شَهرُزوری (م 643ق) در این خصوص مؤثر بوده است. داوری وی در این‌باره، از یکسو ناظر به صحیح بخاری و از سوی دیگر متأثر از نتایج نامطلوب حاصل از دو تعریف دیگر است. مؤلفه «تفرّد راوی ثقه» در تعریف حاکم نیشابوری و «تفرّد راوی» در تعریف خلیلی قزوینی، سبب می‌شود تا متفرّدات راویانِ ثقه یا مطلق متفرّدات راویان در صحیح بخاری در زمره احادیث شاذّ جای گیرد. امری که با جایگاه ویژه این کتاب نزد اهل سنت ناهمگون است. از این رو ابن صلاح که خود بدین نکته تصریح دارد، آن را دلیل ترجیح نظر شافعی اظهار کرده است.