پژوهشی در اعتبارسنجی روایت «معائش عباد» با تکیه بر آرای فقیهان امامی

Abstract

هرچند بنابر آگاهی‌های موجود کتاب تحف‌العقول از جمله منابع حدیثی متقدم است که به دست علی بن حسن بن شعبة حَرّانی ـ معاصر شیخ صدوق (م 381ق) ـ تألیف شده است, اما نخستین اشاره‌ها به آن در آثار سده‌های دهم و یازدهم هجری دیده می‌شود. نقل حدیث «معائش عباد» از این کتاب در المکاسب شیخ انصاری (م 1281ق) موجب شهرت بیشتر تحف‌العقول در محافل فقهی گردید. فاصلۀ زمانی تدوین کتاب تا نخستین اشاره‌ها به آن از یکسو و نبود طریق متصل تا مؤلف از سوی دیگر در کنار ناشناخته بودن او و فقدان سند روایات کتاب سبب بی‌اعتباری احادیث آن، از جمله حدیث مذکور, نزد برخی فقیهان شده است. در مقابل، برخی فقها شهرت حدیث را جبران کنندۀ ضعف سندی آن قلمداد کرده و موافقت محتوای حدیث با قواعد عقلی و نقلی را دلیلی بر اعتبار آن دانسته‌اند. این نوشتار می‌کوشد با طرح و بررسی موافقان و مخالفان اعتبار این حدیث, دربارۀ اعتبار این حدیث و کتاب تحف‌العقول سخن گوید.