پیوند میان عرفان و اخلاق با ماشین در فلسفۀ برگسون

Abstract

هانری لوئیس برگسون در کتاب «<em>دو سرچشمۀ اخلاق و دین» </em>نشان می‌دهد که برای اخلاق و دین، دو سرچشمه وجود دارد و به‌تبعِ آن دو نوع اخلاق‌ و دین وجود دارد: 1. اخلاق بسته که دین مربوط به آن «ایستا» است؛ 2. اخلاق گشوده که دین آن «پویا» است. اخلاق بسته و دین ایستا مربوط به انسجام اجتماعی‌اند و اخلاق گشوده و دین پویا با خلاقیت و پیشرفت ارتباط دارد. اخلاق گشوده کلی و فراگیر است و هدفش صلح و صفاست. وی سرچشمۀ اخلاق گشوده را «عواطف خلاق» می‌نامد. اما اخلاق بسته بر چیزی استوار است که برگسون آن را «کارکرد یا نقش وهم‌انگیز» می‌نامد، نقش خاصی است که توهم‌های خودخواسته را پدید می‌آورد و این معنا را القا می‌کند که ناظری بر اعمال ما وجود دارد و انگاره‌های ایزدان را ابداع می‌کند. دین ایستا همراه و همنشین عقل است؛ اما دین پویا همراه و همنشین شهود و تحول خلاق است. در بینش برگسون، توسعۀ ماشینی می‌تواند با شهود عرفانی هم‌جهت شود و در صورتی که بتواند جهت حقیقی خود را پیدا کند و خدماتش متناسب با قدرتش صورت گیرد و بشریت بتواند به‌واسطۀ آن توفیق ایستادگی و نظاره‌کردن بر آسمان را بازیابد، می‌تواند عرفان را یاری کند. در این مقاله به شیوۀ پیوند میان تحول خلاق با دین پویا و اخلاق گشوده و شیوۀ توافق میان عرفان و اخلاق با ماشین در عصر مدرن توجه شده است.